Língua canichana

Origem: Wikipédia, a enciclopédia livre.
(Redirecionado de Canichana)
Canichana
Outros nomes:Joaquiniano
Falado(a) em:  Bolívia
Região: Beni
Total de falantes: 0
Família: isolada
Códigos de língua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---
ISO 639-3: caz

O Canichana é uma língua extinta da Bolívia.[1]

Vocabulário[editar | editar código-fonte]

Alguns nomes de plantas e animais na língua canichana (Crevels 2012):[1]

Canichana Português Espanhol Nome científico
ne-kme abelha abeja
ni-chal'a cutia agutí
ne-roro poraquê anguila
ne-uvetsetse arraia arraya
ne-neush bagre bagre
ne-quenetse jacaré caimán
ni-hgup veado ciervo
ni-rupe cervo-do-pantanal, guaçupuçu guazu pucu Cervus paludosus
ne-ujaresa veado-catingueiro, guaçubirá guazu bira Cervus simplicicornis
ni-petse veado-campeiro guazu ti Cervus campestris
ne-raja cigarra cigarra
ni-pitajucuna quati-vermelho coati rojo
ni-chuleu porquinho-da-índia cobaya
ni-tuya boto delfín
ni-quenecuxle bagre dorado
ni-metse gato gato
davari-michi (ni-mela) ovo huevo
nem-se iguana iguana
ni-coxolani (ni-xolani) onça-preta jaguar
ne-shuque lagarto lagarto
ne-quichegue libélula libélula
ni-chinaqueyu lobo-guará lobo rojo Canis jubatus
ne-cuchegue vaga-lume luciérnaga
nim-tahalu borboleta mariposa
ni-cachu (ni cucxu; ne-tik; nem-chemech) molusco molusco
ni-colara (ne-uru; ni-tsitak; ne-ulaxu) macaco mono
ni'lome tamanduá tamandúa
ne-ulasatsi tamanduá-bandeira oso hormiguera Myrmecophaga jubata
ni-catre tamanduá-mirim, mixila mutila
ne-rucu pacu pacú Prochilodus, Myletes
ni-melu (ni-mela) pássaro pájaro
ne-teque piranha palometa
ni-pao (ni-pahu) cachorro perro
ni-chnunu tartaruga peta
ni-cacu (ni-xacu; nicaxacu) peixe pez
ne-morohoque pulga pulga
ni-huaxle rato ratón
ni-retsama sucuri sicurí
ne-ushe surubi surubí Platystoma
ni-hauyacaque (ni-la) tatu tatú
ni-sti tatu-peba tatú, peba
ni-meja maracajá, jaguatirica tigrillo
ni-raye víbora víbora
ni-huatsu pimenta ají
ni-tish algodão algodón
ni-yiga lenha leña (madera para quemar)
ne-chu bambu bambú
ni-taxa batata-doce camote
ni-shophaque cana-de-açúcar caña de azúcar
ne-uramik buriti carundai
nim-tuche milho choclo
ni-chicaru pupunha chonta
nem-je espinho espina
em-iya fruta fruto
ni-rajahua banana guineo
nim-hugu capim hierba
ni-patihuare madeira madera
ni tuxu; ni-txu milho maíz
ne-masene marajaú marayahu Bactris maraja
ni-tuna jací motacú Attalea humboldtiana
ni-huaxle palmeira-real palma real
ni-mayoche abacaxi pina
ni-tuli coco-de-espinho totaí
ni-chamihi mandioca yuca

Comparação lexical[editar | editar código-fonte]

Alguns paralelos lexicais entre o Canichana e o Mochica (Jolkesky 2016):[2]

Português Canichana Mochica
ele/ela (3.S) su- sʲuŋ-
água/rio ɨnese ‘água/rio’ neʧ ‘rio’
ave/pomba pxaku ‘pomba’ piʃako ‘ave’
balsa/canoa tu ‘canoa’ tuːp ‘balsa’
barriga tsats tsəud
boca/língua ʧava ‘língua’ ʃape/sap ‘boca’
cabelo ʧːokʰ/ʧaɡa ‘barba’ tsak/sak
caminho -kunap(i) kono/koɲo
dia/manhã sitima ‘manhã’ etim ‘dia’
estrela/sol kotɬ/koɬi ‘sol’ kuʦ/kuʔiʃ
fogo ʧuku oxuŋo/xok; tsuku ‘luz’
homem enaku naŋku
homem jutsːama, utsama ɲam
intestino/nádegas peʧe/i-piʃi-tauli ‘nádegas’ fiʧiʎko ‘intestino’
ir tikina tək
mãe mihdina minieŋ
menino/filho sisi ‘filho’ tsiːsi/ʧiːsi ‘menino’
milho ʧu ʧor
montanha komʧe ‘montanha/pedra’ kunti ‘serra’
nariz/bico eʧene ‘bico’ ətsan/uʦan ‘nariz’
nome eaku/ku ok
orelha komete með
osso/dente huti/kuti ‘dente’ xoti/loti ‘osso’
peito/coração tsu ‘coração’ ʂoːð ‘peito’
peixe xaku/haku ɬak
pescoço/nuca u-ʃinkun-tauli ‘nuca’ seŋke ‘pescoço’
piolho ewʃːe uːʦ
pouco toutiːji tut
rabo/pênis -ʧumʧi ‘pênis’ semsem/somsom ‘rabo’
rede uʃːake ʃak
rosto/olho tokʰe ‘olho’ tok ‘rosto’ (cf. nok ‘ver’)
sal uluku urek
semente ka kas
sogro kiʧːo ikiʂ; (cf. kiʃmike ‘velho’)
terra ʧix/ʧiʧ/ʧixiʧi çiːʦ/çis/xeʧis
testa/cabeça ʃiti ‘testa’ xəʦ/letʲ ‘cabeça’
testa/olho tot ‘olho’ tot ‘testa’

Referências

  1. a b Crevels, Mily (2012). Canichana. In: Mily Crevels and Pieter Muysken (eds.) Lenguas de Bolivia, vol. 2: Amazonía, 415-449. La Paz: Plural editores.
  2. Jolkesky, Marcelo Pinho de Valhery. 2016. Estudo arqueo-ecolinguístico das terras tropicais sul-americanas. Doutorado em Linguística. Universidade de Brasília.

Bibliografia[editar | editar código-fonte]