Cancioneiro de Elvas

Origem: Wikipédia, a enciclopédia livre.
Cantiga Testou minha ventura

O Cancioneiro de Elvas (Elvas, Biblioteca Municipal Públia Hortênsia, Ms 11793) (P-Em 11793) é um manuscrito português do século XVI com música e poemas da época renascentista. É uma das fontes mais importantes de música profana na Península Ibérica, com obras em português e castelhano.

O manuscrito[editar | editar código-fonte]

O manuscrito foi descoberto em 1928, na Biblioteca Municipal de Elvas, pelo musicólogo Manuel Joaquim e posteriormente publicado em 1940. É um dos quatro cancioneiros portugueses do século XVI que chegaram até nós. Os outros três são: o Cancioneiro de Lisboa, o Cancioneiro de Belém e o Cancioneiro de Paris.

Desconhece-se a data exata da sua cópia. Contudo, alguns fatores permitem dar uma datação aproximada:

  • No manuscrito há uma cantiga com o texto de um poema escrito por Dom Manuel de Portugal, dedicada à sua amada D. Francisca de Aragão. Sabe-se que o poema foi escrito por volta de 1555.
  • As páginas do livro possuem filigranas parecidas às usadas na Itália até a década de 1570.

Tudo isso permite afirmar que o Cancioneiro de Elvas foi copiado entre as décadas de 1560 e 1570, aproximadamente.

O tamanho do manuscrito é de 145 x 100 mm e consta de 100 fólios de papel. Apresenta restos de uma encadernação do século XVIII e foi encadernado de novo em 1965. No frontispício tem a inscrição: "ROMANCES / de / J.J. d'A.".

Está dividido em duas seções:

  • Seção I: Com 65 obras musicais. Parte do seu conteúdo perdeu-se, concretamente faltam os fólios ff. 1-39, 50, 105, 107 e 109. Carece de índice, provavelmente devido a que se encontrava nos fólios desaparecidos a princípio do manuscrito.
  • Seção II: Contém 36 poemas, somente o texto, sem música. Tem sua própria numeração: ff. 1-36.

As obras musicais[editar | editar código-fonte]

A parte musical do livro contém 65 obras polifónicas a 3 vozes, em castelhano e português, 3 delas incompletas. Todas as obras são anónimas. Contudo, a partir da comparação das peças com as de outros cancioneiros de origem ibérica, pôde ser determinada a autoria de 7 ou 8 delas: Juan del Encina (4 obras), Pedro de Escobar (2 ou 3 obras) e Pedro de Pastrana (1 obra). Das 65 obras, 16 são em português e as demais em castelhano.

Compõe-se de quatro coleções: duas delas com obras do repertório ibérico, ao redor de 1500, uma com peças portuguesas da primeira metade do século XVI, e a última com obras de origem portuguesa, com influência italiana, do terceiro quartel do século XVI.

As obras foram transcritas por três musicólogos: Manuel Joaquim, Manuel Morais e Gil Miranda.

A seguir inclui-se a lista das obras. Os códigos na coluna de "Gravações" especificam-se mais embaixo, na seção de "Discografia".

Obra Compositor Gênero Concordâncias Gravações
1 Quedo triste receloso anónimo vilancico
2 Quierese morir Anton anónimo cantiga
3 Secaronme los pesares Pedro de Escobar vilancico CMP, CML, PAR LES, DUF
4 Todo me cansa y me pena anónimo cantiga
5 De vos y de mi quexoso anónimo cantiga PAR
6 No andes tan aborrido anónimo cantiga PAR
7 No piensen que á dacabar anónimo vilancico PAR
8 Perdi a esperança anónimo vilancico PAR LES
9 Lo que queda es lo seguro Pedro de Escobar? vilancico CMP, FLO, PAR
10 Antonilla es desposada anónimo vilancico PAR
11 Bendito sea aquel dia anónimo quartilla
12 Ado estás alma mia anónimo vilancico PAR
13 Pues quexar anónimo sextilla
14 Despososse tu amiga anónimo vilancico
15 Mas deveis a quien os sirve anónimo vilancico
16 Nadie se duela de mi anónimo vilancico
17 Quien con veros pena y muere anónimo vilancico PAR
18 Que sentis coraçon mio anónimo vilancico PAR UFF
19 Azme Amor el mal que puedees anónimo vilancico
20 Porque me nāo ves Ioāna anónimo vilancico LES, UFF
21 Por una sola vez anónimo vilancico
22 Señora aunque no os miro anónimo PAR
23 Tu gitana que adevinas anónimo vilancico UFF
24 Por amores me perdi anónimo vilancico UFF
25 Las tristes lagrimas mias anónimo vilancico UFF
26 Perdido polos meus olhos anónimo vilancico
27 Cuydados meus tāo cuidados anónimo vilancico LES, UFF
28 El que ama no descansa anónimo vilancico
29 Testou minha ventura anónimo cantiga LES, UFF
30 Ia nāo podeis ser contentes anónimo cantiga LES
31 Parti ledo por te ver anónimo cantiga
32 Que he o que vejo anónimo cantiga UFF
33 De vos e de mim naceo anónimo cantiga
34 Toda noite e todo dia anónimo cantiga
35 Con mi dolor y tormento anónimo cantiga
36 Que dizen allá Paschual anónimo cantiga
37 Se do mal que me quereis anónimo cantiga
38 Ia que viveis tāo ausentes anónimo cantiga
39 Nāo podem meus olhos vervos anónimo vilancico
40 Obriga vossa lindeza anónimo cantiga UFF
41 Señora bem poderey anónimo cantiga
42 No veros y dessearvos anónimo quintilla
43 Ia dei fim a meus cuidados anónimo cantiga
44 Aunque no me pidais cuenta anónimo vilancico
45 Mil vezes llamo la muerte anónimo vilancico
46 Una amiga tengo hermano Juan del Encina vilancico CMP ANT, CON
47 Quien te traxo el cavallero Juan del Encina vilancico CMP ANT, MAP
48 Vamonos Juan al aldea anónimo cantiga
49 La vida y la muerte juntas anónimo vilancico
50 No tienen vado mis males Juan del Encina vilancico CMP, UPS ANT, GUI
51 No m'agravio de la pena anónimo vilancico
52 Congoxa del mal presente anónimo vilancico
53 Todo plazer me desplaze anónimo vilancico
54 Ya cantan los gallos anónimo vilancico CMP
55 Sempre fiz vossa vontade anónimo vilancico
56 Romerico tu que vienes Juan del Encina vilancico CMP, CMS ANT, VAL, BER, COM, ALT, SPI, DAE, UFF
57 Passame por Dios barquero Pedro de Escobar vilancico CMP, LIS HIL, LES, UFF
58 Yo t'aconsejo Paschual anónimo cantiga PAR
59 Llenos de lagrimas tristes Pedro de Pastrana cantiga CMB UFF
60 Oigan todos mi tormento anónimo vilancico UFF
61 Ojuelos graciosos anónimo vilancico PAR, BEL
62 Mirad que negro amor, y que nonada anónimo terceiro BEL
63 Ala villa voy anónimo vilancico GOT, UFF
64 Aquella voluntad que se á rendido anónimo terceiro BEL UFF
65 Venid a sospirar al verde prado anónimo terceiro BEL STU, UFF

Concordâncias com outros manuscritos:

As obras literárias[editar | editar código-fonte]

A seção literária do cancioneiro contém 36 obras, das quais 15 são romances, 7 são glosas e 14 são vilancicos e cantigas. Assim como ocorre com as obras musicais, a maior parte das obras literárias são em castelhano. Somente três são em português. Conhecem-se alguns autores por encontrarem-se seus poemas também em outras fontes. Entre estes literatos temos a: Juan del Encina, Garci Sánchez de Badajoz, Dom Manuel de Portugal, Pêro Andrade de Caminha e o Comendador Escrivá.

Discografia[editar | editar código-fonte]

A discografia que vem a seguir ordena-se segundo o ano de gravação, embora se inclua a edição mais moderna em CD. Somente citam-se os discos originais, não os que são recopilações.

  • 1964 - [STU] Frühe spanische Musik im "Goldenen Zeitalter". Studio der frühen Musik. Telefunken "Das Alte Werk" AWT 8039 (EP).
  • 1971 - [VAL] El Camino de Santiago. Cantos de peregrinación. Escolanía y Capilla Musical de la Abadía del Valle de los Caídos. Leoncio Diéguez. Laurentino Saenz de Buruaga. Cuarteto y Grupo de Instrumentos Antiguos Renacimiento. Ramón Perales de la Cal. EMI (Odeón) 7243 5 67051 2 8.
  • 1974 - [BER] Old Spanish Songs. Spanish songs from the Middle Ages and Renaissance. Teresa Berganza. Narciso Yepes. . Pode ser encontrado em CD ensamblado com outras gravações em: Canciones españoles. Deutsche Grammophon 435 648-2.
  • ???? - [ANT] Obra Musical Completa de Juan del Enzina. M.A.Tallante. Pro Mvsica Antiqva de Madrid y solistas. M.E.C.
  • 1984 - [COM] Romeros y Peregrinos. Grupo Universitario de Cámara de Compostela. Carlos Villanueva. EMI Classics CB-067.
  • 1989 - [LES] O Lusitano. Portuguese vilancetes, cantigas and romances. Gérard Lesne. Virgin Veritas 59071.
  • 1991 - [DAE] El Cancionero de la Catedral de Segovia. Ensemble Daedalus. Roberto Festa. Accent ACC 9176. 1991.
  • 1991 - [HIL] Spanish and Mexican Renaissance Vocal Music. Music in the Age of Columbus / Music in the New World. Hilliard Ensemble. Virgin 61394.
  • 1993 - [ALT] In Gottes Namen fahren wir. Pilgerlieder aus Mittelalter und Renaissance. Odhecaton, Ensemble für alte Musik, Köln. FSM 97 208.
  • 1993 - [GOT] The Voice in the Garden. Spanish Songs and Motets, 1480-1550. Gothic Voices. Christopher Page. Hyperion 66653.
  • 1995 - [CAN] Canciones, Romances, Sonetos. From Juan del Encina to Lope de Vega. La Colombina. Accent 95111.
  • 1998 - [UFF] Música no tempo das Caravelas. Música Antiga da UFF.
  • 2000 - [SPI] Pilgerwege. Freiburger Spielleyt. Verlag der Spielleute CD 0003.
  • 2001 - [GUI] Cançoner del duc de Calàbria. Duos i Exercicis sobre els vuit tons. In Canto. La mà de guido 2043.
  • 2002 - [DUF] Cancionero. Music for the Spanish Court 1470-1520. The Dufay Collective. Avie AV0005.
  • 2005 - [MAP] Música cortesana en la Europa de Juana I de Castilla 1479-1555. Las Cortes europeas y los Cancioneros. Música Antigua. Eduardo Paniagua. Pneuma PN-710.

Referências e bibliografia[editar | editar código-fonte]

Outros projetos Wikimedia também contêm material sobre este tema:
Wikisource Textos originais no Wikisource
Commons Categoria no Commons
  • JOAQUIM, Manuel (1940). O Cancioneiro Musical e Poético da Biblioteca de Públia Hortênsia. [S.l.: s.n.]  Parâmetro desconhecido |situação= ignorado (ajuda)
  • MORAIS, Manuel (1977). Cancioneiro Musical d’Elvas. Fundação Calouste Gulbenkian. [S.l.: s.n.] 
  • MIRANDA, Gil (1987). The Elvas songbook. American Institute of Musicology. [S.l.: s.n.] ISBN 3775111824  Parâmetro desconhecido |situação= ignorado (ajuda)
  • FERREIRA, Manuel Pedro (1989). Cancioneiro da Biblioteca Públia Hortênsia de Elvas. Instituto Português do Património Cultural. [S.l.: s.n.]  Parâmetro desconhecido |situação= ignorado (ajuda)

Ligações externas[editar | editar código-fonte]