Língua yakkha: diferenças entre revisões

Origem: Wikipédia, a enciclopédia livre.
Conteúdo apagado Conteúdo adicionado
nova página: {{Info língua |nome=Yakkha |nnomenativo=याक्खा |estados=Nepal, China |região=Siquim, Darjeeling, Sankhuwasabha |falantes=2...
Etiqueta: Inserção de predefinição obsoleta
 
Linha 31: Linha 31:
==Escrita==
==Escrita==
A língua Yakkha usa a escrita [[Devanagari]]
A língua Yakkha usa a escrita [[Devanagari]]
==Fonologia==
===Vogais===
Yakkha possui as cinco vogais {{IPA | [a], [e], [i], [o], [u]}}. Não há vogais centrais como em outras línguas Kiranti. A variação entre vogais curtas e longas é possível, mas este não é um contraste fonêmico, porque nenhum par mínimo pode ser encontrado. Ditongos como {{IPA | [oi̯], [ui̯], [ai̯]}} podem ser encontrados em algumas palavras como '' uimalaŋ '' "descida íngreme", ou a interjeição '' hoiʔ '' "Basta!".

{|class="wikitable" style="text-align: center;"
|+Yakkha - vogais
!
! [[Vogal anterior|Anterior]]
! [[Vogal posterior|Posterior]]
|-
! [[Vogal fechada|Fechada]]
| {{IPA link|i}}
| {{IPA link|u}}
|-
! Meio Fechada
| {{IPA link|e}}
| {{IPA link|o}}
|-
! [[Vogal aberta|Aberta]]
|{{IPA link|a}}
|
|}
===Consoantes===
As consoantes são mostradas na tabela abaixo. As consoantes sonoras entre colchetes têm status duvidoso. Eles não são fonemas, porque nenhum par mínimo pode ser estabelecido. Mas eles também não são motivados por uma regra fonológica. Além disso, as consoantes expressas ocorrem apenas em algumas palavras, e algumas delas são empréstimos [[Língua nepalesa |nepaleses]]. Exemplos com consoantes sonoras iniciais são '' gogoba '' (um inseto / verme), '' gʱak '' "todos", '' jeppa '' "realmente", '' ɖaŋgak '' "pau".
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|-
! colspan="2" |
! [[Consoante labial |Labial]]
! [[Consoante alveolar|Alveolar]]
! [[Consoante Pós-alveolar|Pós-alveolar]]
! [[Consoante retroflexa|Retroflexa]]
! [[Consoante palatal|Palatal]]
! [[Consoante velar|Velar]]
! [[Consoante glotal|Glotal]]
|-
! rowspan="2" | [[Consoante plosiva|Plosiva]
! <small>não aspirada</small>
| {{IPA|p}} ({{IPA|b}} )
| {{IPA|t}} ({{IPA|d}} )
|
| {{IPA|ʈ}} ({{IPA|ɖ}} )
|
| {{IPA|k}} ({{IPA|ɡ}} )
| {{IPA|ʔ}}
|-
! <small>aspirada</small>
| {{IPA|pʰ}} ({{IPA|bʱ}})
| {{IPA|tʰ}} ({{IPA|dʱ}})
|
| {{IPA|ʈʰ}} ({{IPA|ɖʱ}})
|
| {{IPA|kʰ}} ({{IPA|ɡʱ}})
|
|-
! rowspan="2" | [[Consoante africada|Africada]]
! <small>não unaspirada</small>
|
| {{IPA|t͡s}}
| ({{IPA|d͡ʒ}})
|
|
|
|
|-
! <small>aspirada</small>
|
| {{IPA|t͡sʰ}}
|
|
|
|
|
|-
! colspan="2"|[[Consoante fricativa|Fricativa]]
|
| {{IPA|s}}
|
|
|
|
| {{IPA|h}}
|-
! colspan="2" | [[Consoante nasal|Nasal]]
| {{IPA|m}}
| {{IPA|n}}
|
|
|
| {{IPA|ŋ}}
|
|-
! rowspan="2"|[[Consoante aproximante|Aproximante]]
! <small>não aspirada</small>
| {{IPA|w}}
|
|
|
| {{IPA|j}}
|
|
|-
! <small>aspirada</small>
| {{IPA|wʱ}}
|
|
|
|
|
|
|-
! colspan="2"|[[Consoante vibrante|Vibrante]]
|
| {{IPA|r}}
|
|
|
|
|
|-
! colspan="2"|[[Consoante lateral|Lateral]]
|
| {{IPA|l}}
|
|
|
|
|
|}
Notas:
* Uma característica típica das línguas kiranti orientais é a fusão de obstruentes sonoras e mudas, e também Yakkha exibe esta característica. A sonoridade ocorre, entretanto, opcionalmente entre as vogais e depois das nasais. As obstruentes não aspiradas submetem-se a esta regra de vozeamento mais regularmente do que os obstruentes aspiradas. Existem consoantes vocalizadas que não são motivadas por uma regra fonológica, mas são raras.
* Outra característica do sistema de som Yakkha é a mudança de proto * / r / e * / R / para / y /, por ex. a palavra para sal é '' yum '' em Yakkha, mas '' rum '' em Puma (Kiranti Central) e '' rɨm '' em Dumi (Kiranti Ocidental).
* O rótico [r] não é encontrado inicialmente por palavra, mas em grupos [Cr] e na posição intervocálica, como em '' makhruna '' "preto" e '' tarokma '' "início".
* Vários processos morfofonológicos operam em Yakkha, de modo que as formas subjacentes não são fáceis de estabelecer. Muitos destes processos têm a ver com a substituição por uma nasal, e. em verbos compostos como '' suncama '' "coceira", os radicais verbais subjacentes são / sut / e / ca /. Para tomar um exemplo da inflexão, o verbo '' sapthakma '' "como" é flexionado como '' sapthaŋmecuna '' "eles (duais) gostam dele". Outros exemplos de processos morfofonológicos são a mudança de '' et-se '' subjacente para [esse] (que significa "para caçar peixes").
* Subespecificado [[prefixo]]s [[consoante nasal| Nasais]] assimila-se no local de articulação à consoante raiz inicial, por ex. '' m-baŋ '' "sua-casa", mas '' n-quim '' "sua-música".
"aka" meu

==Amostra de texto==
==Amostra de texto==
घाक ओथोक चि चोननुङ नुङ तोक्लागा युक्थाम्बे वामानासोलोक निङवायोक नुङ इकले ङ्वाम्याहा। उङचि निङवा नुङ साघु तोक्साङन्दा यानेसाहा साहा ङवाम्याहा न्हाङ एको हेकोनाबे फुनुन्छागा बेभार चोक्माहा।
घाक ओथोक चि चोननुङ नुङ तोक्लागा युक्थाम्बे वामानासोलोक निङवायोक नुङ इकले ङ्वाम्याहा। उङचि निङवा नुङ साघु तोक्साङन्दा यानेसाहा साहा ङवाम्याहा न्हाङ एको हेकोनाबे फुनुन्छागा बेभार चोक्माहा।

Revisão das 16h47min de 8 de outubro de 2020

Yakkha
Falado(a) em: Nepal, China
Região: Siquim, Darjeeling, Sankhuwasabha
Total de falantes: 20.410 (2011)
Família: Sino-tibetana
 Kiranti
  Oriental
   Yakkha maior

escrita= Devanagari
    Yakkha

Códigos de língua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---
ISO 639-3: vários:
lmh — Lambichhong (duplicate code)
phw — Phangduwali (duplicate code)
luu — [[Lumba-Yakkha (duplicate code)[1]]]

Yakkha é uma língua falada em partes de Nepal, de Darjeeling e Siquim (Índia). As aldeias de língua Yakkha estão localizadas a leste do rio Arun, na parte sul do distrito Sankhuwasabha e na parte norte do distrito de Dhankuta do Nepal. Cerca de 14 mil ainda falam a língua, dentre os 17 Yakkha étnicos no Nepal. [2] Genealogicamente, Yakkha pertence à família das Kiranti Orientais e está num um subgrupo com várias línguas Limbu, por exemplo, Belhare, Athpare, Chintang e Chulung. Etnicamente, no entanto, o povo Yakkha se percebe como distinto dos outros grupos Kiranti, como os Limbu. [3][4]

Dialetos

Mugali é falado entre Mugakhola e Sinuwakhola nas margens orientais do Rio Arun em Dhankuta, [Província No. 1, Nepal, nas aldeias Muga, Pakhribas e Phalate.

Phangduwali é falado acima das cabeceiras de Mugakhola em Pakhribas, Dhankuta, Província No. 1, Nepal.

Lumba-Yakkha é falado em Arkhaule Jitpur e Marek Katahare, norte de Dhankuta District, [Província No. 1, Nepal.

Ficheiro:YakkhaRegion.png
Áreas da língua Yakkha em Kirant e Nepal
Ficheiro:Yakkha map.png
Mapa da região dos Yakkha

Escrita

A língua Yakkha usa a escrita Devanagari

Fonologia

Vogais

Yakkha possui as cinco vogais [a], [e], [i], [o], [u]. Não há vogais centrais como em outras línguas Kiranti. A variação entre vogais curtas e longas é possível, mas este não é um contraste fonêmico, porque nenhum par mínimo pode ser encontrado. Ditongos como [oi̯], [ui̯], [ai̯] podem ser encontrados em algumas palavras como uimalaŋ "descida íngreme", ou a interjeição hoiʔ "Basta!".

Yakkha - vogais
Anterior Posterior
Fechada i u
Meio Fechada e o
Aberta a

Consoantes

As consoantes são mostradas na tabela abaixo. As consoantes sonoras entre colchetes têm status duvidoso. Eles não são fonemas, porque nenhum par mínimo pode ser estabelecido. Mas eles também não são motivados por uma regra fonológica. Além disso, as consoantes expressas ocorrem apenas em algumas palavras, e algumas delas são empréstimos nepaleses. Exemplos com consoantes sonoras iniciais são gogoba (um inseto / verme), gʱak "todos", jeppa "realmente", ɖaŋgak "pau".

Labial Alveolar Pós-alveolar Retroflexa Palatal Velar Glotal
[[Consoante plosiva|Plosiva] não aspirada p (b ) t (d ) ʈ (ɖ ) k (ɡ ) ʔ
aspirada () () ʈʰ (ɖʱ) (ɡʱ)
Africada não unaspirada t͡s (d͡ʒ)
aspirada t͡sʰ
Fricativa s h
Nasal m n ŋ
Aproximante não aspirada w j
aspirada
Vibrante r
Lateral l

Notas:

  • Uma característica típica das línguas kiranti orientais é a fusão de obstruentes sonoras e mudas, e também Yakkha exibe esta característica. A sonoridade ocorre, entretanto, opcionalmente entre as vogais e depois das nasais. As obstruentes não aspiradas submetem-se a esta regra de vozeamento mais regularmente do que os obstruentes aspiradas. Existem consoantes vocalizadas que não são motivadas por uma regra fonológica, mas são raras.
  • Outra característica do sistema de som Yakkha é a mudança de proto * / r / e * / R / para / y /, por ex. a palavra para sal é yum em Yakkha, mas rum em Puma (Kiranti Central) e rɨm em Dumi (Kiranti Ocidental).
  • O rótico [r] não é encontrado inicialmente por palavra, mas em grupos [Cr] e na posição intervocálica, como em makhruna "preto" e tarokma "início".
  • Vários processos morfofonológicos operam em Yakkha, de modo que as formas subjacentes não são fáceis de estabelecer. Muitos destes processos têm a ver com a substituição por uma nasal, e. em verbos compostos como suncama "coceira", os radicais verbais subjacentes são / sut / e / ca /. Para tomar um exemplo da inflexão, o verbo sapthakma "como" é flexionado como sapthaŋmecuna "eles (duais) gostam dele". Outros exemplos de processos morfofonológicos são a mudança de et-se subjacente para [esse] (que significa "para caçar peixes").
  • Subespecificado prefixos Nasais assimila-se no local de articulação à consoante raiz inicial, por ex. m-baŋ "sua-casa", mas n-quim "sua-música".

"aka" meu

Amostra de texto

घाक ओथोक चि चोननुङ नुङ तोक्लागा युक्थाम्बे वामानासोलोक निङवायोक नुङ इकले ङ्वाम्याहा। उङचि निङवा नुङ साघु तोक्साङन्दा यानेसाहा साहा ङवाम्याहा न्हाङ एको हेकोनाबे फुनुन्छागा बेभार चोक्माहा।

IPA

ɡʰak otʰokʌ tsi tsonʌnuŋʌ nuŋʌ toklaɡa juktʰambe wabanasolokʌ niŋʌwajokʌ nuŋʌ ikʌle ŋwamjaha. uŋʌtsi niŋʌwa nuŋʌ saɡʰu toksaŋʌnda janesaha saha ŋʌwamjaha nhaŋʌ eko hekonabe pʰununtsʰaɡa bebʰarʌ tsokmaha.

Português

Todos os seres humanos nascem livres e iguais em dignidade e direitos. Eles são dotados de razão e consciência e devem agir uns com os outros com espírito de fraternidade. (Artigo 1 da Declaração Universal dos Direitos Humanos)

Notas

  1. Hammarström (2015) Ethnologue 16/17/18th editions: a comprehensive review: online appendices
  2. Toba, Sueyoshi, Ingrid Toba e o romance Kishore Rai (2005): Diversidade e perigo das línguas no Nepal , Série de monografias da UNESCO Kathmandu and Working Papers: No 7, Kathmandu: Organização das Nações Unidas para a Educação, a Ciência e a Cultura, Escritório de Kathmandu.
  3. Linkha, Magman and Bam Dewan (2005 (VS 2064)): Yakkha Ce’ya Sikla – Prarambhik Yakkha Sabda Samgraha, Kirant Yakkha Chumma, Indigenous Peoples Yakkha Organization, Sunsari.
  4. Jimi, Indira, Visvakaji Kongren and Manita Jimi (2009): Engka Yakkha Cheptap, Siksa tatha Khelkud Mantralaya, Sanothimi, Bhaktapur.

Bibliografia

  • Driem, George van (1990), The fall and rise of the phoneme /r/ in Eastern Kiranti: sound change in Tibeto-Burman. Bulletin of the School of Oriental and African Studies 53, 83 – 86.
  • Driem, George van (1994): The Yakkha verb: interpretation and analysis of the Omruwa material (a Kiranti language of Eastern Nepal). Bulletin of the School of Oriental and African Studies 57, 347 – 355.
  • Driem, George van (2004): Newaric and Mahakiranti. In: Saxena, Anju: Himalayan Languages – past and present. Mouton de Gruyter, Berlin.
  • Grierson, George A. (1909): Tibeto-Burman family, Part I, General Introduction, specimens of the Tibetan dialects, the Himalayan dialects and the North Assam group., Vol. III of Linguistic Survey of India, Superintendent of Government Printing, India, Calcutta.
  • Kongren, Ramji (2007a): Yakkha Jatiko Samskar ra Samskriti (Yakkha Indigenous People’s Tradition and Culture). Kirat Yakkha Chumma (Indigenous Peoples Yakkha Organization), Kathmandu.
  • Kongren, Ramji (2007b): Yakkha–Nepali–English Dictionary. Kirant Yakkha Chumma (Indigenous Peoples Yakkha Organization), Kathmandu.
  • Schackow, Diana (2014). A grammar of Yakkha (Tese de phd). University of Zurich. doi:10.5167/uzh-109528 
  • Schackow, Diana (2015). A Grammar of Yakkha. Col: Studies in Diversity Linguistics 7. Berlin: Language Science Press. doi:10.17169/langsci.b66.12  - published and revised from 2014 thesis
  • Winter, Werner, Gerd Hansson, Alfons Weidert and Bikram Ingwaba Subba (1996): A Synoptic Glossary of Athpare, Belhare and Yakkha. Lincom Europa, München.

Ligações externas