Kaliforniom

Kaliforniom
	Berkeliom – Kaliforniom – Einsteiniom
; Dy; Cf	Taolenn beriodek
Perzhioù hollek
Niver atomek	98
Rummad kimiek	Aktinidoù
Strollad	Aktinidoù
Trovezh	7
Bloc'h	f
Tolz atomek	[251]
Aozadur elektronek
	[Rn] 5f10 7s2; Dasparzh an elektronoù : 2, 8, 18, 32, 28, 8, 2
Perzhioù atomek
Niver oksidadur	+2, +3, +4
Tredanleiegezh	1,30 (Skeul Linus Pauling)
Gremmoù ionadur	1 : 606,09 kJ/mol; 2 : 1 160 kJ/mol; 3 : 2 160 kJ/mol
Skin atomek	245 pm
Skin kenamsav	168 pm
Skin Van der Vaals	(stlenn ebet)
Perzhioù fizikel
Arvez	Kaled
Douester (≈20 °C)	15,100 g/cm3
Teuzverk	900 °C
Bervverk	(stlenn ebet)°C
Tredanharzusted	(stlenn ebet) nΩ•m (e 20 °C)
Neuz an elfenn

Un elfenn gimiek treuzuraniat skinoberiek eo ar c'haliforniom ; Cf eo e arouez kimiek, 98 e niver atomek ha 251,080 e dolz atomek.
An dekvet aktinid eo e taolenn drovezhiek an elfennoù kimiek.

Istor[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

D'ar 27 a viz C'hwevrer 1950 e voe kevanaozet war-dro 5 000 atom eus izotop 245 an elfenn 98 e Skol-veur Berkeley (Kalifornia) gant skipailh Stanley Thompson, Kenneth Street Jr., Albert Ghiorso ha Glenn T. Seaborg dre skinata kuriom-242 gant kraoñelloù heliom (rannoùigoù α) en ur c'hiklotron bihan 1,50 m e dreuzkiz :

242	Cm +	4	He —→	245	Cf +	1	n
96		2		98		0

Pevar neutron a voe ouzhpennet d'an c'huriom-242 a-benn kenderc'hañ Cf-245 hag un neutron diere.

En enor da Galifornia e voe roet an anv californium d'an elfenn 98.

An tri aktinid kent ar c'haliforniom (₉₅Am, ₉₆Cm ha ₉₇Bk) a oa bet anvet e-keñver o amezeien e rann al lantanidoù (₆₃Eu, ₆₄Gd ha ₆₅Tb a-getep) ; dre ma 'z eo an disproziom ₆₆Dy al lantanid amezek d'an elfenn 98 ha ma talvez e anv kement ha "diaes da gaout" e talc'has ar skipailh d'an anv californium rak, emezo, "diaes e oa bet kaout Kalifornia ur c'hantved zo". D'ar 17 a viz Meurzh 1950 e voe embannet ar gavadenn^[1].

Perzhioù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Ur metal liv an arc'hant eo ar c'haliforniom ; blot a-walc'h eo evit ma c'hallfed e droc'hañ gant un lavnenn danav^[2]. Pa vez er goullo e tro da vurezh e gwrezverkoù tommoc'h eget 300 °C.^[2]
Gwarellek e vez ar c'haliforniom pa vez yenoc'h eget -222,15 °C ha kewarellek e vez pa vez tommoc'h eget -113,15 °C.

Kimiek[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Hervez Glenn T. Seaborg^[3] e c'haller diouganañ e vo perzhioù kimiek ar c'haliforniom par da re an aktinidoù all ha d'e amezeg al lantanid ₆₆Dy.
Gorrek e koll ₉₈Cf e lufr pa vez lezet en aer — ur gwiskad oksidenn CfO₂ a vir ouzh an oksidadur a vont donoc'h er metal — ha buanoc'h pa vez mouest an aer.
Pa vez tomm e tazgwered ar c'haliforniom gant an hidrogen, an nitrogen hag an trenkennoù meinel (H₂SO₄, HCl, HNO₃ pergen).

Izotopoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Ugent izotop eus ar c'haliforniom zo anavezet, eus ²³⁷Cf betek ²⁵⁶Cf.

Izotopoù stabilañ ar c'haliforniom
Izotop	% en natur	Hanter-vuhez	Digevanidigezh
²⁴⁸Cf	kevanaozet	333,5 devezh	α → ²⁴⁴Cm
²⁴⁹Cf	louc'h	351 bloavezh	α → ²⁴⁵Cm
²⁵⁰Cf	louc'h	13,08 bloavezh	α → ²⁴⁶Cm
²⁵¹Cf	louc'h	898 bloavezh	α → ²⁴⁷Cm
²⁵²Cf	louc'h	2,645 vloavezh	α → ²⁴⁸Cm
²⁵³Cf	louc'h	17,81 devezh	β^- → ²⁵³Es
²⁵³Cf	louc'h	17,81 devezh	α → ²⁴⁹Cm
²⁵⁴Cf	kevanaozet	60,5 devezh	α → ²⁵⁰Cm

Kenderc'hadur[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Tu zo da genderc'hañ kaliforniom en un dazgwereder derc'hanel diwar berkeliom-249 :

Bk-249 (+1n)→ Bk-250 (β^-)→ Cf-250

Kaliforniom-250 a c'hall bezañ skinaatet gant neutronoù a-benn reiñ Cf-251 ha Cf-252.

Diwar amerikiom, kuriom pr blutoniom e c'haller kaout Cf-249 ha Cf-252.

Arver[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Dre ma c'hall an izotop Cf-252 bannañ betek 100 milmilion (10¹¹) a neutronoù bep eilenn e-pad 2,6 vloavezh e vez arveret evel dinoer elfennoù skinoberiek er greanterezh, hag er vezegiezh evit klask pareañ lod stummoù eus krankr an empenn ; implijet e vez ivez evit dinoiñ glebor, frailhoù ha daskrign en aerlistri^[4].

Notennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

↑ (en) THOMPSON Stanley G. & STREET K. Jr. & GHIORSO Albert & SEABORG Glenn T., Element 98 (27/02/1950), University of California Liamm (skin)oberiant 12 MEU 13
↑ ^2,0 ha^2,1 (en) HOBART David E. & PETERSON Joseph R., The Chemistry of the Actinide and Transactinide Elements, Springer-Verlag, New York, 2006, (ISBN 978-1-4020-3555-5)
↑ The Merck Index
↑ MARTIN R.C. & KNAUER J. B. & BALO P. A., Production, distribution and applications of Cf-252 neutron sources, Oak Ridge National Laboratory, 2000, Science Direct (en) Liamm oberiant 12 MEU 13

Daveennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008, ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006, ISBN 978-2-901383-64-2
CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-InterscienPr, 2005, ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002, ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001, ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001, ISBN 978-2-86843-236-0
ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996, ISBN 978-2-901383-14-7
GREENWOOD Norman N., Chemistry of the Elements, Elsevier Science Ltd., 1997, ISBN 978-0-08-037941-8 (en)
LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press, 2007, ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
McGraw-Hill Concise Encyclopedia of Chemistry, McGraw-Hill Professional, 2004, ISBN 978-0-07-143953-4 (en)
STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996, ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
The Merck Index - An Encyclopædia of Chemicals, Drugs and Biologicals, Merck Manuals, 2006, ISBN 978-0-911910-00-1 (en)

Liammoù diavaez[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
Los Alamos National Laboratory (en) Liamm oberiant 14 C'HWE 2013
Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012
International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
National Nuclear Data Center (NNDC) (en) Liamm (skin)oberiant 13 MEU 2013
Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de FranPr (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
Jefferson Lab (en) Liamm oberiant 22 KZU 2012
Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
Les propriétés chimiques (fr) Liamm oberiant 07 GEN 13

Kimiezh \| Elfennoù kimiek
Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anv • Taolenn beriodek Taolennoù an izotopoù rannet ~ klok
Dmitriy Mendeleyev • Ernest Rutherford

[1] (en) THOMPSON Stanley G. & STREET K. Jr. & GHIORSO Albert & SEABORG Glenn T., Element 98 (27/02/1950), University of California Liamm (skin)oberiant 12 MEU 13

[CATE-2] 2,0 ha^2,1 (en) HOBART David E. & PETERSON Joseph R., The Chemistry of the Actinide and Transactinide Elements, Springer-Verlag, New York, 2006, (ISBN 978-1-4020-3555-5)

[3] The Merck Index

[4] MARTIN R.C. & KNAUER J. B. & BALO P. A., Production, distribution and applications of Cf-252 neutron sources, Oak Ridge National Laboratory, 2000, Science Direct (en) Liamm oberiant 12 MEU 13

[1]

[2]

[3]

[4]