Língua paite

Origem: Wikipédia, a enciclopédia livre.
Paite

Paite

Falado(a) em: Índia
Região: Assam, Manipur
Total de falantes: 79,5 mil (2011)census
Família: Sino-tibetana
 Kuki-Chin
  Kuki-Chin Setentrional
   Paite
Escrita: Latina, Pau Cin Hau
Códigos de língua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---
ISO 639-3: pck

Paite é uma língua kuki-chin (zomá-chin)] falada pelo povo do mesmo nome. A língua exibe inteligibilidade mútua com as outras línguas da região, incluindo Thadou, Hmar, Vaiphei, Simte, Kom, Gangte e outras.[1] O nome Paite significa literalmente 'Povo que vai' e pode ser traduzido como 'Caminhantes', 'Emigrantes' ou 'simplesmente as pessoas que foram'.

Geografia[editar | editar código-fonte]

Paite é falado principalmente nos seguintes locais (Ethnologue).

Dialetos[editar | editar código-fonte]

Existem dois dialetos principais de Paite em Manipur: Lamjang e Dapjal.[2]

Alfabeto Paite (Paite laimal)[editar | editar código-fonte]

O alfabeto foi proposto por Shri T Vialphung em 1903 e foi extraído dos alfabeto romano, tendo 18 consoantes e 6 vogais. Das 18 fonemas consonantais em Paite, 11 são oclusivas glotais, 4 fricativas, 2 nasais e 1 lateral.

Esta versão do alfabeto Paite é chamada 'Paite Laimal'. Este alfabeto é usado desde 1903 até hoje.

Letras a aw b ch d e f g ng h i j k
Letras l m n o p r s t u v z
Consoantes b ch d f g ng h j k l m n p r s t v z
Vogais a aw e i o u

Ditongos

High-front-oriented ei ai ui oi
Decrescente au iu eu ou
Crescente ia ua

'iai'(yai) e 'uau'(wao) são os Tritongos da língua.

Números[editar | editar código-fonte]

Paite Português Meitei
Bial Zero Phun
Khat Um Ama
Nih Dois Ani
Thum Três Ahum
Li Quatro Mari
Nga Cinco Manga
Guk Seis Taruk
Sagih Sete Taret
Giat Oito Nipal
Kua Nove Mapal
Sawm Dez Tara
Sawmlehkhat Onze TaraMathoi
Sawmlehkua Dezenove TaraMapal
Sawmhni Vinte Khun
Sawmthum Trinta KhumThra
Sawmkua Noventa MariPhuTara
Za Cem ChaAma
Zanga Quinhentos ChaManga
Saang(khat) Mil Lishing
Siing(khat) Dez Mil
Nuai(khat) Cem Mil/Um lakh
Maktaduai Milhão
Vaibelsia Dez Milhões
Vaibelsetak Bilhão
Tuklehdingawn Trilhão
Tuklehdingawn sawm Dez Trilhões
Tuklehdingawn za Cem Trilhões

Gramática[editar | editar código-fonte]

A gramática de Paite é bastante complexa por causa da série de modificações de palavras e de uma estrutura de substantivos um pouco complexa.

Ordem das palavras[editar | editar código-fonte]

A estrutura da ordem de palavras declarativas de Paite é Objeto – Sujeito – Verbo.

Vasa
pássaro
ka
Eu

ver
Vasa Ka mu
Eu vejo um pássaro
Sing
lenha
a
ele
puá
carregar
Sing a puá
Ele carrega a lenha

Mas, mesmo que a ordem das palavras e a gramática não sejam seguidas, frases e orações não perdem seu significado.

Exemplo: "Lai a gelh", que significa "Ele escreve", também pode ser escrito como "Gelh a Lai" sem perder o significado.

Os 5 tons proeminentes em Paite são crescendo (Tungkal) (á), crescendo-decaindo (Tungkal-niamkiak) ()), decaindo (Niamkiak) (à), decaindo-crescendo (Niamkiak-tungkal) (ã), e plano (Pheipai) (ā). A quantidade de tons varia com as variações de região e de dialeto.

Amostra de texto[editar | editar código-fonte]

Artigo 1º - Declaração Universal Direitos Humanos

Paite pau Português
Mi tengteng zalena piang ihi ua, zahomna leh dikna tanvou ah kibangvek ihi. Sia leh pha theihna pilna neia siam ihihziakun imihingpihte tungah unauna lungsim feltak iputngai ahi.

Todos os seres humanos nascem livres e iguais em dignidade e direitos. Eles são dotados de razão e consciência. Portanto, eles devem agir em relação um ao outro em um espírito de fraternidade

Notas[editar | editar código-fonte]

  1. Singh, Chungkham Yashawanta (1995). «The linguistic situation in Manipur» (PDF). Linguistics of the Tibeto-Burman Area. 18 (1): 129–134. Consultado em 19 de junho de 2014 
  2. Singh, Naorem Saratchandra Singh (2006). A Grammar of Paite. [S.l.]: Mittal Publications. p. xviii. ISBN 978-8183240680. Consultado em 29 de outubro de 2016 

Bibliografia[editar | editar código-fonte]

  • Singh, Naorem Saratchandra. 2006. A grammar of Paite. New Delhi: Mittal Publications.
  • Muivah, Esther T. 1993. English-Paite dictionary. Lamka, Manipur: Paite Tribe Council.
  • Tualkhothang, Naulak. 2003. English-Paite dictionary. Lamka, Manipur: The Tualkhothang Naulak Memorial Trust.
  • Tawmbing, Chinzam. 2014. English-Paite dictionary. Lamka, Manipur: Hornbill Publication.
  • Paite Tribe Council. 2013. Paite customary law & practices / Paite pupa ngeina dan leh a kizatnate. Lamka, Manipur: Paite Tribe Council.
  • Thuamkhopau, T. 2009. Paite paunaak leh pau upate. Manipur: Tribal Research Institute.

Ligações externas[editar | editar código-fonte]