Língua paite
Paite Paite | ||
---|---|---|
Falado(a) em: | Índia | |
Região: | Assam, Manipur | |
Total de falantes: | 79,5 mil (2011)census | |
Família: | Sino-tibetana Kuki-Chin Kuki-Chin Setentrional Paite | |
Escrita: | Latina, Pau Cin Hau | |
Códigos de língua | ||
ISO 639-1: | --
| |
ISO 639-2: | --- | |
ISO 639-3: | pck
|
Paite é uma língua kuki-chin (zomá-chin)] falada pelo povo do mesmo nome. A língua exibe inteligibilidade mútua com as outras línguas da região, incluindo Thadou, Hmar, Vaiphei, Simte, Kom, Gangte e outras.[1] O nome Paite significa literalmente 'Povo que vai' e pode ser traduzido como 'Caminhantes', 'Emigrantes' ou 'simplesmente as pessoas que foram'.
Geografia[editar | editar código-fonte]
Paite é falado principalmente nos seguintes locais (Ethnologue).
- Manipur: C.Cpur Bazar(Lamka Bazar), vale de Khuga (Lamka phaizang), distrito Churachandpur
- Mizoram: 20 vias na subdivisão Champhai subdivision, Aizawl
- Tripura
- Assam
- Meghalaya
- Nagaland
- Chin , Myanmar
Dialetos[editar | editar código-fonte]
Existem dois dialetos principais de Paite em Manipur: Lamjang e Dapjal.[2]
Alfabeto Paite (Paite laimal)[editar | editar código-fonte]
O alfabeto foi proposto por Shri T Vialphung em 1903 e foi extraído dos alfabeto romano, tendo 18 consoantes e 6 vogais. Das 18 fonemas consonantais em Paite, 11 são oclusivas glotais, 4 fricativas, 2 nasais e 1 lateral.
Esta versão do alfabeto Paite é chamada 'Paite Laimal'. Este alfabeto é usado desde 1903 até hoje.
Letras | a | aw | b | ch | d | e | f | g | ng | h | i | j | k |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Letras | l | m | n | o | p | r | s | t | u | v | z |
Consoantes | b | ch | d | f | g | ng | h | j | k | l | m | n | p | r | s | t | v | z |
---|
Vogais | a | aw | e | i | o | u |
---|
Ditongos
High-front-oriented | ei | ai | ui | oi |
---|
Decrescente | au | iu | eu | ou |
---|
Crescente | ia | ua |
---|
'iai'(yai) e 'uau'(wao) são os Tritongos da língua.
Números[editar | editar código-fonte]
Paite | Português | Meitei |
---|---|---|
Bial | Zero | Phun |
Khat | Um | Ama |
Nih | Dois | Ani |
Thum | Três | Ahum |
Li | Quatro | Mari |
Nga | Cinco | Manga |
Guk | Seis | Taruk |
Sagih | Sete | Taret |
Giat | Oito | Nipal |
Kua | Nove | Mapal |
Sawm | Dez | Tara |
Sawmlehkhat | Onze | TaraMathoi |
Sawmlehkua | Dezenove | TaraMapal |
Sawmhni | Vinte | Khun |
Sawmthum | Trinta | KhumThra |
Sawmkua | Noventa | MariPhuTara |
Za | Cem | ChaAma |
Zanga | Quinhentos | ChaManga |
Saang(khat) | Mil | Lishing |
Siing(khat) | Dez Mil | |
Nuai(khat) | Cem Mil/Um lakh | |
Maktaduai | Milhão | |
Vaibelsia | Dez Milhões | |
Vaibelsetak | Bilhão | |
Tuklehdingawn | Trilhão | |
Tuklehdingawn sawm | Dez Trilhões | |
Tuklehdingawn za | Cem Trilhões |
Gramática[editar | editar código-fonte]
A gramática de Paite é bastante complexa por causa da série de modificações de palavras e de uma estrutura de substantivos um pouco complexa.
Ordem das palavras[editar | editar código-fonte]
A estrutura da ordem de palavras declarativas de Paite é Objeto – Sujeito – Verbo.
Vasa pássaro |
ka Eu |
mù ver |
Vasa Ka mu Eu vejo um pássaro |
Sing lenha |
a ele |
puá carregar |
Sing a puá Ele carrega a lenha |
Mas, mesmo que a ordem das palavras e a gramática não sejam seguidas, frases e orações não perdem seu significado.
Exemplo: "Lai a gelh", que significa "Ele escreve", também pode ser escrito como "Gelh a Lai" sem perder o significado.
Os 5 tons proeminentes em Paite são crescendo (Tungkal) (á), crescendo-decaindo (Tungkal-niamkiak) ()), decaindo (Niamkiak) (à), decaindo-crescendo (Niamkiak-tungkal) (ã), e plano (Pheipai) (ā). A quantidade de tons varia com as variações de região e de dialeto.
Amostra de texto[editar | editar código-fonte]
Artigo 1º - Declaração Universal Direitos Humanos
Paite pau | Português |
---|---|
Mi tengteng zalena piang ihi ua, zahomna leh dikna tanvou ah kibangvek ihi. Sia leh pha theihna pilna neia siam ihihziakun imihingpihte tungah unauna lungsim feltak iputngai ahi. |
Todos os seres humanos nascem livres e iguais em dignidade e direitos. Eles são dotados de razão e consciência. Portanto, eles devem agir em relação um ao outro em um espírito de fraternidade |
Notas[editar | editar código-fonte]
- ↑ Singh, Chungkham Yashawanta (1995). «The linguistic situation in Manipur» (PDF). Linguistics of the Tibeto-Burman Area. 18 (1): 129–134. Consultado em 19 de junho de 2014
- ↑ Singh, Naorem Saratchandra Singh (2006). A Grammar of Paite. [S.l.]: Mittal Publications. p. xviii. ISBN 978-8183240680. Consultado em 29 de outubro de 2016
Bibliografia[editar | editar código-fonte]
- Singh, Naorem Saratchandra. 2006. A grammar of Paite. New Delhi: Mittal Publications.
- Muivah, Esther T. 1993. English-Paite dictionary. Lamka, Manipur: Paite Tribe Council.
- Tualkhothang, Naulak. 2003. English-Paite dictionary. Lamka, Manipur: The Tualkhothang Naulak Memorial Trust.
- Tawmbing, Chinzam. 2014. English-Paite dictionary. Lamka, Manipur: Hornbill Publication.
- Paite Tribe Council. 2013. Paite customary law & practices / Paite pupa ngeina dan leh a kizatnate. Lamka, Manipur: Paite Tribe Council.
- Thuamkhopau, T. 2009. Paite paunaak leh pau upate. Manipur: Tribal Research Institute.