Língua quíchua cajamarca

Origem: Wikipédia, a enciclopédia livre.
Quíchua Cajamarca (Kashamarka Runashimi)
Falado(a) em: Peru
Região: Costa noroeste
Total de falantes: 30 mil (2000)
Família: Quíchua
 Quíchua II
  Peru Norte
   Quíchua Cajamarca (Kashamarka Runashimi)
Códigos de língua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---
ISO 639-3: qvc

Quíchua Cajamarca é uma variedade da língua quíchua faladas no distritos de Chetilla, Baños del Inca e Cajamarca (Porcón]) na província de mesmo nome no Peru, ao longo da costa noroeste do Peru.

Nunca foi falado em toda a região, onde outras línguas indígenas como Kulyi, línguas jivaroanas, ou Mochica eram faladas.

Quíchua Cajamarca está gravemente ameaçada, já que quase nenhuma criança está aprendendo agora.

Quíchua Cajamarca pertence família Quíchua II, subgrupo das Cajamarca–Cañaris (Quíchua II a, Yunkay, sendo mais próxima do Quíchua Lambayeque com o qual possui 94% de similaridade lexical. Félix Quesada publicou a primeira gramática e dicionário em 1976.[1]

Escrita[editar | editar código-fonte]

A forma do alfabeto latino não apresenta as letras F e X. Usam-as as formas Ch, Ch’, Sh, Ah’, Zh.

Fonologia[editar | editar código-fonte]

São só três os sons vogais: /a, i, u/[2]

Consonantes
Bilabial Alveolar Alveólo-Palatal Retroflex Palatal Velar Uvular
Oclusiva p t k q
Africada surdas t͡ʃ ʈʂ
sonoras d͡ʒ
Fricativa surdas s ʃ ʂ x
sonoras ʐ
Nasal m n ɲ
Semivogal l j w
Vibrante ɾ

Amostra de texto[editar | editar código-fonte]

Yumbay ollqokuna, warmikuna pullalla kashun leyninchiqkunawan. Manam ni pipapis kriyadunchu kanchiqllapa. Suqninchiq, suqninchiq atinchiqllapa yuyayta "imam alli, imam mana allichu" nishpa. Chayshina kaptin, shumaqta tiyashunllapa suq ayllushinalla.

Português

Todos os seres humanos nascem livres e iguais em dignidade e direitos. Eles são dotados de razão e consciência e devem agir uns para com os outros com espírito de fraternidade. (Artigo 1º da Declaração Universal dos Direitos Humanos)

Notas[editar | editar código-fonte]

  1. Castillo, Félix Quesada (1976). Diccionario quechua, Cajamarca-Cañaris (em quíchua). [S.l.]: Ministerio de Educación 
  2. «SAPhon – South American Phonological Inventories». linguistics.berkeley.edu (em inglês). Consultado em 21 de julho de 2018 

Bibliografia[editar | editar código-fonte]

  • Félix Quesada C. (1976): Diccionario Quechua de Cajamarca–Cañaris [–Castellano y vice versa]. Ministerio de educación del Perú.
  • Félix Quesada C. (1976): Gramática quechua, Cajamarca-Cañaris. Ministerio de educación del Perú.
  • David Coombs et al. (2003): Rimashun kichwapi: Hablemos en quechua
  • Marco A. Arana Zegarra (2002): Resolución de Conflictos Medioambientales en la Microcuenca del Río Porcón, Cajamarca 1993-2002. Thesis 2002, Pontífica Universidad Católica del Perú.
  • Ronel Groenewald et al. (2002): Shumaq liyinawan yaĉakushun - Aprendamos con los cuentos bonitos
  • Unay willanakuna: Urqu Kilish (The Apu Quilish and other tales, collected by Dolores Ayay Chilón, ARIQC)
  • Cuentokuna llaqtancheqmanta (1979, told by Blanca Ortiz Chamán, Cruz Landa Quito, Vicente Ortiz Alaya, collected by David Coombs, SIL, PDF 1.0 MB)
  • Shumaq Kwintukuna (1983, told by Cruz Landa Quito, Vicente Ortiz Alaya, SIL, PDF 1.4 MB)
  • Unay Kwintitukuna (1997, collected by Santos A. Calua Terán, SIL, PDF 2.4 MB)

Ligações externas[editar | editar código-fonte]