Língua xenuesa

Origem: Wikipédia, a enciclopédia livre.
Shenwa (Chenoua)

Haqbaylit̠

Falado(a) em: Argélia
Região: Distritos Mount Chenoua, Tipasa, Chlef
Total de falantes: 76.300 (2007)
Família: Afro-asiática
 Berbere
  Setentrional
   Zenati
    Shenwa (Chenoua)
Códigos de língua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---
ISO 639-3: cnu

O shenwa, chenoua ou, em português, xenuês[1] (nome nativo Haqbaylit̠), é uma língua berbere Zenasti falada no Monte Chenoua (Jebel Chenoua) na Argélia, a oeste de Argel, e nas províncias de Tipaza (incluindo a cidade de Cherchell) e Província de Chlef A fala de Jebel Chenoua propriamente dita é mutuamente compreensível com a de Beni Menacer e Beni Haoua [2] e os dois são tratados como uma única língua.[3] São cerca de 76 mil os falantes

Línguas Bereberes no oeste da Argélia

Fonologia[editar | editar código-fonte]

A julgar por Laoust (cujo trabalho na língua é anterior à fonologia sistemática), o Shenwa tem os seguintes sons, apresentados abaixo no Alfabeto Fonético Internacional junto com diferentes representações na ortografia latina padrão argelina para as línguas berberes.

Consoantes[editar | editar código-fonte]

Labial Dental Alveolar Palato-Alveolar Velar Uvular Faríngea Glotal
plana faríngea plana faríngea
Oclusiva b t d ⟨ṭ⟩ k g q
Africada ts ⟨ţ⟩ ⟨č⟩ ⟨ğ⟩
Fricativa f β ⟨ḇ⟩ θ ⟨ṯ⟩ ð ⟨ḏ⟩ ðˤ ⟨ḍ⟩ s z ⟨ṣ⟩ ʃ ⟨c⟩ ʒ ⟨j⟩ x ⟨ḵ⟩ χ ⟨x⟩ ʁ ⟨γ⟩ ħ ⟨ḥ⟩ ʕ ⟨ε⟩ h
Nasal m n
Aproximante w l j ⟨y⟩
Vibrante r

A comparação com outras línguas berberes sugere que a transcrição de Laoust pode ter falhado em distinguir certos sons, notavelmente faringealizados / zˤ /.

Vogais[editar | editar código-fonte]

/ a /, / i /, / u /, / ə /, [e]. [o]} de Laoust aparece para indicar variada labialização ( / ʷ /) ou um alofone de / u /.

Escrita[editar | editar código-fonte]

Usa-se no Shenwa o alfabeto latino sem a letra V. Usam-se as formas Č, Ḏ, Ḍ, e, Ɛ, Ǧ, Ḥ, Ɣ, Ḵ, Ṣ

Amostra de texto[editar | editar código-fonte]

Uccen aked̠ waḥzaw

Iğ wuccen iroḥ iggur lami g ufa iğ waḥzaw iţellem i hezra. Innas uccen i warrac enni: "Maţa hellid̠ hegared̠." Arrac enni innas: "Ţellemeγ d̠i hezra." Innas uccen: "Ad̠el ay hirkasin." Arrac enni iţxiyeḍ as iḍaren nes. Lami iqaḍa innas: "Roḥ, aεd̠el iḍaren ennek̠ γer fwit̠." Iroḥ uccen yaεd̠el iman es γer fwit̠ lami eqqoren iḍaren u iğim ec ayuwr. Ikk ed sin iğ wumcic; innas uccen: "Sellek ay u c eţţγec." Iks as umcic hazra seg ḍarennes. Iroḥ uccen iwalla γer waḥzaw ič as elkul iγeṭṭen.

Português

Um chacal foi e encontrou uma criança trançando uma corda. O chacal perguntou à criança: "O que você está fazendo?" Essa criança respondeu: "Estou trançando uma corda." O chacal disse: "Faça-me alguns sapatos." Esta criança amarrou os pés. Quando terminou, disse-lhe: "Vá mostrar os pés ao sol." O chacal foi e mostrou seus próprios pés ao sol, e seus pés secaram e ele não conseguia andar. Chegou um gato e o chacal disse: "Me ajude, não vou te comer". O gato tirou a corda de seus pés. O chacal voltou para a criança e comeu todas as suas cabras.

Gramática[editar | editar código-fonte]

Substantivos[editar | editar código-fonte]

Os substantivos masculinos começam com a-, i-, u- (no singular) - como todas as línguas berberes - ou mais raramente com uma consoante (muitas vezes correspondendo a a- em outras línguas.) Exemplos: ayḏi "cachorro"; fus "mão"; iri "pescoço"; urṯu "jardim". Seu plural está geralmente em i -...- en (por exemplo, ameţin "morte" → imeţinen ), mas uma variedade de outras formas plurais (por exemplo, i -... -an , i -...- wen , i -... awen , i -...- en , i -...- a- ), às vezes acompanhados por trema (ablaut) interno, também são encontrados: por exemplo ijiḏer "águia" → ijuḏar , iṯri "estrela" → iṯran , afer "asa" → ifrawen , icer "unha" → icaren .

Substantivos femininos começam com h- (originalmente t- ), e geralmente terminam com -t ou -ṯ : hagmarṯ "égua", hesa "fígado". Alguns substantivos femininos perderam o h- : malla "rola". Um substantivo masculino pode ser transformado em diminutivo adicionando-se os afixos femininos: afus "mão" → hafust "mãozinha". Os plurais de substantivos femininos se enquadram nos mesmos tipos dos masculinos, mas adicionando h- no início e usando -in em vez de -en : hakṯemţ "feminino "→ hikṯemin , harract " garota "→ harracin , huqiṯ " pedra "→ huqay , hawleliṯ " aranha "→ hiwlela .

As construções genitivas - "X de Y" do inglês ou "Y's X" - são formadas como "XY", em que o prefixo de Y muda para u- (masc.) Ou n ţe- (fem .). Assim, por exemplo: aman n ţala "a água da fonte", aglim uγilas "a pele da pantera". n "de" também é usado com palavras estrangeiras: hagmarṯ n elqayd̠ "a égua do Caid".

Adjetivos[editar | editar código-fonte]

Os adjetivos concordam em número e gênero com o substantivo e são formados da mesma maneira: por ex. amellal "branco", azegrar "longo", azaim "bom". A partícula é usada antes dos adjetivos em certos contextos (incluindo como uma cópula), da mesma forma que na língua cabila.

Números[editar | editar código-fonte]

Como no cabilo, apenas os dois primeiros números são berberes; para números maiores, o árabe é usado. Eles são (f. Ict ) "um", sen (f. Senat̠ ) "dois". O substantivo sendo contado o segue no genitivo: senat̠ n ţuwura "duas portas".

"Primeiro" e "último" são respectivamente amezgaru e aneggaru (adjetivos regulares). Outros ordinais são formados com o prefixo wis (f. His ): wis sen "segundo (m.)", Seu t̠elat̠a "terceiro (f.)", etc.

Pronomes[editar | editar código-fonte]

Os pronomes pessoais básicos de Shenwa são os seguintes. O gênero é diferenciado em todos os casos, exceto na primeira pessoa.

inglês Forma autônoma Pronome possessivo Objeto direto Objeto indireto Objeto de preposição Sujeito de verbo pretérito Sujeito de verbo aorista Sujeito de verbo imperativo
I neč, nečinţin -inu -i -ay -i -egh a-...-egh
you (m. sg.) cek, cekinţin -nnek -c, -ic, -icek -ak -ek h-...-d̠ ah-...-d̠ -
you (f. sg.) cem, cemminţin -nnem -cem, icem -am -em h-...-d̠ ah-...-d̠ -
he neţa, neţan -nnes -t̠, -it̠, -h -as -es i- ay-
she neţat̠ -ennes -ţ, -iţ -as -es h- ah-
we necnin -nnegh -negh, -ghen -anegh, -aghen -negh n- ann-...(-t̠)
you (m. pl.) kennim -nnwen -kem, -ikem -awen -wen h-...-m ah-...-m -t̠
you (f. pl.) kennimţ -nnwenţ -kemţ, -ikemţ -awenţ -wenţ h-...-mţ ah-...-mţ -mţ
they (m.) nahnin -nsen -t̠en, -it̠en, -hen, -ihen -asen -sen -n a-...-n
they (f.) nahninţ -nsenţ -t̠enţ, -it̠enţ, -henţ, -ihenţ -asenţ -senţ -nţ a-...-nţ

O verbo é negado pela adição de u ... c ao redor dele: u ţinziz ec "não cante", u huwired̠ ec "você não andou". "Ainda não" é u rt̠uci εad̠ ou ur uci , onde rt̠uci e uci são verbos conjugados na pessoa apropriada: u rt̠uciγ εad̠ ud yuḍeγ ec "Eu ainda não cheguei", u hert̠ucid̠ εad̠ ... "você ainda não ..."

As formas verbais derivadas incluem:

  • um acausativo em s- : azeg "ferver" → sizeg "fazer algo ferver".
  • um "recíproco" voz do meio em m- : zer "ver" → mzer "ser visto"
  • uma voz passiva em ţwa- : abba "transportar" → ţwabba "ser transportado".
  • Várias formas habituais.

As formas contínuas podem ser formadas com aql- "ver X" no presente, ţuγa "era" no pretérito: aqlay ţeţeγ "Estou comendo", ţuγay ţeţeγ 'Eu estava comendo'.

Preposições[editar | editar código-fonte]

Preposições precedem seus objetos: i medden "ao povo", sgi Bazar "de Tipaza". Alguns dos principais são: i "para" (dativo), n "de", d̠eg / d̠i / eg / i "em (para)", seg / zeg- / si "de", s "usando" (instrumental), f / fell- "on", γer / γ " em direção a ", akid̠ / d̠ ," com ", jar " entre ", zat̠ " na frente de ", awr " atrás ", i sawen / susawen "sob", addu "sobre".

Conjunções[editar | editar código-fonte]

Conjunções precedem o verbo: ami yiwoḍ "quando ele chegou", qabel ma ţaγen "veja se está chovendo". Alguns importantes incluem: melmi "quando?", Ami , γassa (l) , assγa , γir "quando", ma , kagella , lukan , willa "se", (an) neγ "ou". importantes inclueme: melmi "when?", ami, γassa(l), assγa, γir "when", ma, kagella, lukan, willa "if", (an)neγ "or".

Notas[editar | editar código-fonte]

  1. Correia, Paulo (2023). «Berberes — geografia e línguas» (PDF). A folha — Boletim da língua portuguesa nas instituições europeias (73 — outono de 2023). pp. 10–19. ISSN 1830-7809 
  2. Laoust 1912: I
  3. Salem Chaker, LE DIALECTE BERBERE DU CHENOUA (Algérie), Encyclopédie Berbère, vol. XII, 1993 : p. 1902-1904.

Bibliografia[editar | editar código-fonte]

  • E. Laoust, Etude sur le dialecte berbère du Chenoua, Algiers 1912.

Ligações externas[editar | editar código-fonte]