Língua gwich’in

Origem: Wikipédia, a enciclopédia livre.
Gwich’in
Falado(a) em: Estados Unidos Estados Unidos da América
Canadá Canadá
Região: Territórios do Noroeste, Yukon, Canadá
Total de falantes: 770 (1998)
Família: Dene-Ienissei
 Na-dene
  Atabascano-eyak
   Atabascano
    Atabascano setentrional
     Gwich’in
Escrita: latina
Estatuto oficial
Língua oficial de: Territórios do Noroeste (Canadá Canadá)
Alaska (Estados Unidos Estados Unidos)
Códigos de língua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: gwi
ISO 639-3: gwi


A língua gwich’in é uma língua atabascana falada pelo povo indígena gwich’in. Nos Territórios do Noroeste e em Yukon no Canada, é utilizada principalmente nas cidades de Inuvik, Aklavik, Fort McPherson, Old Crow, e Tsiigehtchic (antigo Arctic Red River). Há aproximadamente 430 falantes do gwich’in no Canadá do total de 1.900 pessoas que constituem o povo gwich’in.

No Alasca, o gwich’in é falado em Beaver, Circle, Fort Yukon, Chalkyitsik, Birch Creek, Arctic Village, Eagle, e Venetie. Aproximadamente 300 do total da população gwich’in do Alasca de 1.100 falam a língua.

O gwich’in é uma das línguas oficiais dos Territórios do Nordeste.

A oclusiva glotal no nome gwich’in é usualmente escrita com o símbolo U+2019 RIGHT SINGLE QUOTATION MARK, apesar do caractere correto para esse uso (com o esperado glifo e propriedades tipográficas) é U+02BC APÓSTROFO MODIFICADO.

Classificação[editar | editar código-fonte]

O gwich'in é um membro do subgrupo canadense das línguas atabascanas, pertencente à família lingüística na-dene. Essa língua compartilha o subgrupo han-kutchin com a língua hän.

Dialetos[editar | editar código-fonte]

O gwich'in possui vários dialetos, os quais incluem o gwich'in do Forte Yukon, o Arctic Village gwich'in, o gwich'in do oeste canadense (takudh, tukudh, loucheux), e Arctic Red River.

Fonologia[editar | editar código-fonte]

Consoantes[editar | editar código-fonte]

As consoantes do gwich'in na ortografia padrão são listadas abaixo (com a notação do IPA notation in brackets):

  Labial Interdental Alveolar Retroflexa Palatal Velar Glotal
Central Lateral Plana Labializada
Nasal Expressa   m  /m/     n  /n/            
Muda       nh  /n̥/            
Plosiva Expressa   b  /b/     d  /d/     dr  /ɖ/     g  /g/   gw  /gʷ/  
Muda       t  /t/     tr  /ʈ/     k  /k/   kw  /kʷ/    /ʔ/
Ejetiva       t’  /t’/     tr’  /ʈ’/     k’  /k’/    
Lançamento nasal       nd  /dⁿ/            
Africada Expressa     ddh  /dð/   dz  /dz/   dl  /dɮ/     dj  /dʒ/      
Muda     tth  /tθ/   ts  /ts/   tl  /tɬ/     ch  /tʃ/      
Ejetiva     tth’  /tθ’/   ts’  /ts’/   tl’  /tɬ’/     ch’  /tʃ’/      
Lançamento nasal             nj  /dʒɲ/    
Fricativa Expressa   v  /v/   dh  /ð/   z  /z/     zhr  /ʐ/   zh  /ʒ/   gh  /ɣ/   ghw  /ɣʷ/  
Muda     th  /θ/   s  /s/   ł  /ɬ/   shr  /ʂ/   sh  /ʃ/   kh  /x/     h  /h/
Aproxi-
mante
Expressa         l  /l/   r  /ɻ/   y  /j/     w  /w/  
Muda           rh  /ɻ̥/        

Vogais[editar | editar código-fonte]

  • curta
    • a [a]
    • e [e]
    • i [i]
    • o [o]
    • u [u]
  • longa
    • aa [aː]
    • ee [eː]
    • ii [iː]
    • oo [oː]
    • uu [uː]
  • vogais nasais são marcadas com um acento ogonek, e.x., ą
  • tom baixo é opcionalmente marcado com um acento grave, e.x., à
  • tom alto nunca é marcado

Leitura[editar | editar código-fonte]

  • Firth, William G., et al. Gwìndòo Nành' Kak Geenjit Gwich'in Ginjik = More Gwich'in Words About the Land. Inuvik, N.W.T.: Gwich'in Renewable Resource Board, 2001.
  • Gwich'in Renewable Resource Board. Nành' kak geenjit gwich'in ginjik = Gwich'in words about the land. Inuvik, NT, Canada: Gwich'in Renewable Resource Board, 1997.
  • McDonald. A Grammar of the Tukudh Language. Yellowknife, N.W.T.: Curriculum Division, Dept. of Education, Government of the Northwest Territories, 1972.
  • Montgomery, Jane. Gwich'in Language Lessons Old Crow Dialect. Whitehorse: Yukon Native Language Centre, 1994.
  • Northwest Territories. Gwich'in Legal Terminology. [Yellowknife, N.W.T.]: Dept. of Justice, Govt. of the Northwest Territories, 1993.
  • Norwegian-Sawyer, Terry. Gwich'in Language Lessons Gwichyàh Gwich'in Dialect (Tsiigèhchik--Arctic Red River). Whitehorse: Yukon Native Language Centre, 1994.
  • Peter, Katherine, and Mary L. Pope. Dinjii Zhuu Gwandak = Gwich'in Stories. [Anchorage]: Alaska State-Operated Schools, Bilingual Programs, 1974.
  • Peter, Katherine. A book of Gwich'in Athabaskan poems. College, Alaska: Alaska Native Language Center, Center for Northern Educational Research, University of Alaska, 1974.
  • Yukon Native Language Centre. Gwich'in listening exercises Teetl'it Gwich'in dialect. Whitehorse: Yukon Native Language Centre, Yukon College, 2003. ISBN 1552421678

Ligações externas[editar | editar código-fonte]