Língua sarikoli

Origem: Wikipédia, a enciclopédia livre.
Sarikoli

tujik ziv

Falado(a) em: China
Total de falantes: 16 mil (2000)
Família: Indo-europeia
 Indo-Iraniana
  Iraniana
   Orientais
    Shugni–Yazgulami
     Shughnani
      Sarikoli
Escrita: Árabe
Códigos de língua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---
ISO 639-3: srh
Região Sarikoli em Xinjiang (em azul)

A línguagem Sarikoli (também Sariqoli, Selekur, Sarikul, Sariqul) faz parte das línguas pamir subgrupo dos línguas iranianas do sudeste, sendo é falada pelos tadjiques da China. Na China é referida como "língua Tadjique", embora seja diferente da real língua tadjique falada no Tadjiquistão.

Escrita[editar | editar código-fonte]

O Sarikoli usa a escrita árabe, havendo, porém, uma forma do alfabeto latino desenvolvido para a língua com 11 símbolos para sons vogais e 29 para sons consoantes.

Escrita[editar | editar código-fonte]

Usa a escrita árabe, havendo, porém, uma forma do alfabeto latino desenvolvido para a língua com 11 símbolos para sons vogais e 29 para sons consoantes

Fonologia[editar | editar código-fonte]

Vogais[editar | editar código-fonte]

Vogais Sarikoli conforme se usam em artigos em língua russa (indicações IPA):

a [a], e [e], ɛy [ɛi̯] (dialetal æy ou ay [æi̯ / ai̯]), ɛw [ɛu̯] (dialetal æw ou aw [æu̯ /au̯]), ə [ə], i [i], o [o / ɔ], u [u], ы [ɯ] (dialectal ů [ʊ]). Em alguns dialetos se veem as vogais - r: ā, ē, ī, ō, ū, ы̄, ǝ̄.

Consoantes[editar | editar código-fonte]

Sarikoli tem 29 consoantes:

Consoantes do Sarikoli Iraniano conforme se usam em artigos em língua russa (indicações IPA): p /p/, b /b/, t /t/, d /d/, k /k ~ c/, g /ɡ ~ ɟ/, q /q/, c /ts/, ʒ /dz/, č /tɕ/, ǰ /dʑ/, s /s/, z /z/, x̌ /x/, γ̌ /ɣ/, f /f/, v /v/, θ /θ/, δ /ð/, x /χ/, γ /ʁ/, š /ɕ/, ž /ʑ/, w /w/, y /j/, m /m/, n /n / ŋ/, l /l/, r /r/

Tonicidade[editar | editar código-fonte]

A maioria das palavras têm a última sílaba como tônica ; uma minoria recebe a acentuação na primeira sílaba. Além disso, várias declinações de substantivos e inflexões de verbos apresentam tonicidade na primeira sílaba, como nos casos do modo imperativo e modo interrogativo.

Vocabulário[editar | editar código-fonte]

Mesmo com muitas das palavras Sarikoli se pareçam muito com aquelas de língua Iranianas Orientais, há muitas palavras também relacionadas à língua Shughni e que não existem nas línguas Iranianas Orientais, tais como Wakhi, Pashto ou Avestano.

Comparação léxica com sete línguas iranianas
Português Persa Tadjique Wakhi Pashto Shughni Sarikoli Avéstica
um jæk (یک) jak (як) ji jaw (يو) jiw iw aēva-
carne ɡuʃt (گوشت) ɡuʃt (гушт) ɡuʂt ɣwaxa, ɣwaʂa (غوښه) ɡuːxt ɡɯxt ?
filho pesær (پسر) pisar (писар) putr zoi (زوی) puts pɯts putra
fogo ɒteʃ (آتش) otaʃ (оташ) rɯχniɡ or (اور) joːts juts âtar
água ɒb (اب) ob (об) jupk obə (اوبه) xats xats aiwyô, ap
mão dæst (دست) dast (даѕт) ðast lɑs (لاس) ðust ðɯst zasta
(پا) po (по) pɯð pxa, pʂa (پښه) poːð peð pad
dente dændɒn (دندان) dandon (дандон) ðɯnðɯk ɣɑx, ɣɑʂ (غاښ) ðinðʉn ðanðun ?
olho tʃæʃm (چشم) tʃaʃm (чашм) tʂəʐm stərɡa (سترګه) tsem tsem cashman
cavalo æsb (اسب) asp (асп) jaʃ ɑs (آس) voːrdʒ vurdʒ aspa
nuvens æbr (ابر) abr (абр) mur urjadz (اوريځ) abri varm maēγa-
trigo ɡændom (گندم) ɡandum (гандум) ɣɯdim ɣanam (غنم) ʒindam ʒandam ?
muitos besjɒr (بسيار) bisjor (бисёр) təqi ɖer, pura (ډېر، پوره) bisjoːr pɯr paoiri, paoirîsh, pouru
alto bolænd (بلند) baland (баланд) bɯland lwaɻ (لوړ) biland bɯland berezô, berezañt
longe dur (دور) dur (дур) ðir ləre (لرې) ðar ðar dûra, dûrât
bom χub (خوب) χub (хуб) baf xə, ʂə (ښه) χub tʃardʒ vohu
pequeno kutʃik (کوچک)) χurd (хурд) dzəqlai ləɡ, ləʐ (لږ) dzul dzɯl ?
dizer ɡoft (گفت) ɡuft (гуфт) xənak wajəl (ويل) lʉvd levd aoj-, mrû-, sangh-
fazer kærd (کرد) kard (кард) tsərak kawəl (کول) tʃiːd tʃeiɡ kar-
ver did (ديد) did (дид) wiŋɡ winəm (وينم) wiːnt wand dî-

Nomenclatura[editar | editar código-fonte]

Sarikoli é chamada oficialmente de "Tadjik" (塔吉克语 Tǎjíkèyǔ) na China,[1] porém não é relacionada com a língua tadjique, a qual é falada no Tadjiquistão,[2] It is also referred to as Tashkorghani,[3] por causa de Tashkurgan, antiga capital do Reino Sarikoli (hoje o condado de Xinjiang. Porém, esse uso não é comum entre os especialistas.

As primeiras referências escritas em inglês datam dos anos 1870 e usam o termo "Sarikoli".[4]

Falantes[editar | editar código-fonte]

A quantidade de falantes é da ordem 35 mil, a maIoria vivendo no Condado autônomo Tadjique de Taxkorgan situado no sul de Xinjiang, China. O nome chinês para a língua Sarikoli, bem como o nome com um topônimo, é Sèlèkùěr yǔ (色勒庫爾語). Os falantes na língua usam principalmente a língua uigur e o chinês para se comunicar com outras etnias minoritárias da área. O demais falantes nas áreas da Caxemira controladas pelo Paquistão na fronteira China-Paquistão.

É mutualmente inteligível com a língua wahki.[5]

Ortografia[editar | editar código-fonte]

A língua não tem uma ortografia oficial. Gawarjon, publicação na China, usa o IPA para transcrever os sons Sarikoli em seus livros e dicionários.[2][6] enquanto que Pakhalina, publicações na Rússia, usava o alfabeto similar ao da língua whaki'].[7][8] Como a maioria das falantes Sarikoli frequentam escolas usando a língua Uigur, alguns podem ser capazes de escrever sua língua usando as escritas uigures.

Notas[editar | editar código-fonte]

  1. A wide variety of transcriptions of the name "Sarikoli" are used in linguistic discussions, such as 萨里库尔语 Sàlǐkùěryǔ, 萨雷阔勒语 Sàléikuòlèyǔ, 色勒库尔语 Sèlèkùěryǔ, or 撒里科里语 Sǎlǐkēlǐyǔ.
  2. a b Gawarjon (高尔锵/Gāo Ěrqiāng) (1985). Outline of the Tajik language (塔吉克语简志/Tǎjíkèyǔ Jiǎnzhì). Beijing: Nationalities Publishing House 
  3. Rudelson, Justin Jon (janeiro de 2005). Lonely Planet Central Asia Phrasebook: Languages Of The Silk Road. [S.l.]: Lonely Planet Publications. ISBN 1-74104-604-1 
  4. Shaw, Robert (1876). «On the Ghalchah Languages (Wakhi and Sarikoli)». Asiatic Society of Bengal. Journal of the Asiatic Society of Bengal. XIV 
  5. Arlund, Pamela (2006). An Acoustic, Historical, and Developmental Analysis of Sarikol Tajik Diphthongs. Arlington, Texas: The University of Texas. p. 8 
  6. Gawarjon (高尔锵/Gāo Ěrqiāng) (1996). 塔吉克汉词典 (Tǎjíkè-Hàn Cìdiǎn) Tujik ziv – Hanzu ziv lughot. Sichuan: Sichuan Nationalities Publishing House. ISBN 7-5409-1744-X 
  7. Pakhalina, Tatiana N. (1966). The Sarikoli Language (Сарыкольский язык/Sarykol'skij Jazyk). Moscow: Akademia Nauk SSSR 
  8. Pakhalina, Tatiana N. (1971). Sarikoli-Russian Dictionary (Сарыкольско-русский словарь/Sarykol'sko-russkij slovar'). Moscow: Akademia Nauk SSSR 

Literatura[editar | editar código-fonte]

Ligações externas[editar | editar código-fonte]