Línguas nyulnyulanas

Origem: Wikipédia, a enciclopédia livre.
Nyulnyulan
Falado(a) em: Austrália
Região: ao longo rio Fitzroy (Austrália Ocidental), península Dampier na região Kimberley (Austrália Ocidental)
Total de falantes:
Família: Australiana
 Nyulnyulan
Códigos de língua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---

As línguas nyulnyulan formam uma pequena família de línguas aborígenes da Austrália bem relacionadas entre si falada no norte da Austrália Ocidental. A maioria das línguas nesta família está extinta, com apenas 3 línguas existentes, todas as quais estão quase extintas.

Línguas nyulnyulan (roxo), entre outras línguas não pama-nyungan (cinza)

Classificação interna[editar | editar código-fonte]

As línguas formam dois ramos estabelecidos com base na inovação lexical e morfológica..[1]

  • Ocidental ou Nyulnyulic:
Nyulnyul †
Bardi
Jawi (dialeto)
Djabirr-Djabirrr †
  • Oriental ou Dyukun:
Yawuru
Dyugun †
Warrwa †
Nyigina
Ngumbarl †

Vocabulário[editar | editar código-fonte]

Arthur Capell (1940) lista os seguintes itens de vocabulário básico para as línguas nyulnyulan:[2]

Significado Bardi Nyulnyul Yawuru Jauor Nyigina Warrwa
homem aːmba waːmb waːmba waːmba waːmba
mulher ɔranj worinj djando djando Djando
cabeça nalm nalm maru maru ŋalma
olho nem nem bani nimelgar nimelgar
nariz nimäl nimäl ? nimäl ŋunidjina ŋunidjina
boca niler niler djawa niler niler
língua neaŋal neaŋal djälän djälän Djälän
estômago nãoŋ nãoŋ ŋalu nuŋu não
osso gɛndj gɛndj gändji gändji gändji
sangue Welgar Welgar gunbulu gunbulu Gunbulu
canguru buru bardjani, burug bardjanan bardjani Bardjani
gambá läŋgur läŋgur goiɛ läŋgur guɳɖuman
emu inini ganhando ganaŋandja ganaŋandja ganaŋandja
Corvo waŋgede waŋged djawari waŋgaɳa waŋgide
mosca mogonj mogonj bɛːrambin waɳmin waɳmin
sol alg waːlg waːlga baɽa waːlga
lua gunjul gunjul Giliban Gilinman, giridin giliman, giridin
incêndio djuŋgu djuŋgu djuŋgu djuŋgu djuŋgu
fumaça gungud gungud ŋuɽun duwi duwi
agua wol, uŋgur wol, wuŋgur wula wela wela

Isoglossa léxica[editar | editar código-fonte]

Algumas isoglossa léxica entre o proto-ocidental Nyulnyulan e o proto-oriental Nyulnyulan:[3]

gloss Proto-Nyulnyulan Ocidental Proto-Nyulnyulan Oriental
podre * biini * mandu
folha * bilibil * wirrkiny
país do mato * bindan * Birra
canguru * burruk * barrjaniny
árvore, pau * bardangk * baalu
chega, vem * darr ** - bula
sim * iyi * ngawayi
mais tarde, logo * karrm * wanyji
ovo * lakurr * kambiy
bom * layib * maabu
nariz * -mal * nguni
procurar ** - mi ** - murungu
conhecedor * -mungk * nila
pequeno * murrul * wuba
lama * ngijil * jabula ~ * jakula
irmã * marrir * ngunu
testa * -nkarra * jirrbal
coxa * -nmurr * balngany
cauda * -warla * makarra
mulher * wurany * jarndu

Isoglossas léxicas[editar | editar código-fonte]

Alguma Isoglossa léxica entre Nyulnyulan proto-ocidental e Nyulnyulan proto-oriental:[3]

Significado Proto- Nyulnyulan Ocidental Proto- Nyulnyulan Oriental
podre * biini * mandu
folha * bilibil * wirrkiny
país do mato * bindan * Birra
canguru * burruk * barrjaniny
árvore, pau * bardangk * baalu
chega, vem * darr ** - bula
sim * iyi * ngawayi
mais tarde, logo * karrm * wanyji
ovo * lakurr * kambiy
bom * layib * maabu
nariz * -mal * nguni
procurar ** - mi ** - murungu
conhecedor * -mungk * nila
pequeno * murrul * wuba
lama * ngijil * jabula ~ * jakula
irmã * marrir * ngunu
testa * -nkarra * jirrbal
coxa * -nmurr * balngany
cauda * -warla * makarra
mulher * wurany * jarndu

Proto-línguas[editar | editar código-fonte]

Proto-Nyulnyulan[editar | editar código-fonte]

A seguinte reconstrução de Proto-Nyulnyulan é de Stokes e McGregor (2003):[3]

Abreviações
  • WNN: Nyulnyulan Ocidental
  • ENN: Nyulnyulan Oriental
1. e *uma
2. cabeça * -alma
3. criança * baaba
4. escorpião * baarn
5. surdo (ENN ‘esquecer’) * bab
6. irmão (mais velho) (B +) * babala
7. casca de papel coolamon * bakarl
8. quando * bana
9. pena (ENN ‘pássaro’) * bandal
10. cobra tapete * baninyburu
11. cheiro ** - banyju
12. veneno para peixes atordoantes * banyjud
13. leste * banu
14. cheio ** - bardika
15. cobrir, apagar ** - barnd
16. goanna * barni
17. troca, reflexiva / recíproca IV ** - barnj
18. pense ** - barribarri
19. wallaby * barrjaniny
20. estação fria, inverno * barrkana
21. peru, abetarda * barrkar
22. bagre * barulu
23. atrás * baybirr
24. sombra * biika
25. cintila, contrai * bilbil
26. agressivo, selvagem, bravo, luta * bili
27. alma, espírito * bilyurr
28. borboleta, mariposa * bindabinda
29. pendente longo de casca de pérola * binyjabinyja
30. casca coolamon * binyjin
31. primavera * birlarr
32. acertar, matar * -bu
33. flor * bubu
34. nuca * buda
35. sonho, hora dos sonhos * bukarri
36. meio, no meio, no caminho * bulngurru
37. cansado, exausto * bulyji
38. mordida ** - bundarr (a)
39. merda, excremento * burda
40. dança * burrb
41. string * burrurr
42. acampamento, lugar, país * buru
43. golpe * buu
44. espécie de formiga * buya
45. martelo * da
46. surdo * dakidaki
47. queixo, maxilar inferior * dangku
48. vira * dibirr
49. rim * dilba
50. voar * dumbarra
51. bebida ** - (i) bi
52. pergunta ** - jabala
53. veja ** - jala
54. pelicano * jalinymarr
55. cair ** - jalku
56. magic power, healing potential *jalngka
57. médico (‘curandeiro’) * jalngkangurru
58. prima * jalwal
59. pai da mãe (MF) *geléia
60. machado * jamiyunu
61. pai da esposa (WF) * Jamunyarri
62. onde * jana
63. pisar, pisar, pisar ** - janbu
64. bezerro * jangkala
65. pausa ** - jangkulu
66. dividir * ja (r) l
67. geração harmônica * jarndu
68. levante, carregue * jarrbard
69. dente * jarringk
70. diga, faça ** - ji ~ * -di
71. para baixo * jidlarra
72. bumerangue * jiiba
73. embaixo, embaixo, dentro * jimbin
74. tipo de lança * jinal
75. estrela cadente * jirirr
76. canta * jirrmu
77. cadáver * jiwarri
78. conta ** - julnga
79. fogo * jungku
80. chupar * junho
81. correr * jurnk
82. para baixo * jurr
83. cobra * jurru
84. derramar * jur (r) urr
85. carregar ** - ka
86. osso * kaanyji
87. mãe do pai * kabali
88. fígado (ENN, exceto Jk ‘vísceras’) * kabir
89. cinzas (frias) * Kajurd
90. perder, cair ** - kalbarr
91. acima, acima * kalbu
92. já, acabei * kaliya
93. pai do pai (FF) * kalurd
94. mãe da mãe (MM) * kamirda
95. assassino, assassino ritual * Kanarbin
96. engordar / bem nutrido ** - kanb
97. risada ** - ka (n) ma
98. saliva, saliva * kararr
99. entre, entre ** - kard
100. claquete s * karn-
101. espécie de canguru, grande * karrabulu
102. escudo * karrbina
103. chamar * kawu
104. sufocar, estrangular * kiny
105. isso, ele, ela, isso * kinya
106. brolga * kudarrawany
107. dois * kujarra
108. oeste * kularr
109. lagarto com babado * kulamana
110. dormir * kulin
111. amarelo * kumbarri
112. sangue * kunbulu
113. carregar ombro, ombro * kundi
114. cérebro, medula espinhal * kunykuny
115. tartaruga de água salgada * kurlibil
116. dingo * kurridi
117. céu * kurrwal
118. sangue * kururr
119. pearlshell * kuwan
120. orelha * -lababa
121. subir * lakal
122. ouvir ** - lakarra
123. seco * lalka
124. passagem do ouvido * -lamarr
125. garganta, pescoço * langan
126. conhecer, entender, reconhecer ** - langka
127. gambá * langkurr
128. roubar, raptar * lanyb
129. gordura, graxa * layda
130. gosto azedo * limba
131. gosto azedo * linyju
132. crocodilo de água salgada * linykurra
133. boca * -lirr
134. coração, emoção * liyan
135. lagarto-azul * lungkura
136. vagabundo ** - lurru
137. colocar ** - ma
138. tarde * majal
139. caminho, estrada * makirr
140. saco, coolamon * malbulu
141. nariz * -mal (ul)
142. sombra, imagem refletida * -mandarr
143. abetarda, esfregar peru * mangkayarra
144. garganta * -manya
145. braço, mão * -marla
146. com fome * marr-
147. vagabundo ** - marra
148. sombra, reflexo * -marraj
149. cabeça * marru
150. comida vegetal *Posso
151. axila * -mbarrma
152. * -mbala
153. macho da espécie * mida
154. canela, joelho * -midi
155. mentira, mentira * miila
156. estar sentado * mijala
157. levanta, levanta, acorda ** - milka
158. furar o implemento * leite
159. tornozelo, articulação * mil (y) ku
160. avô / neto (diminutivo) * mimi
161. olho * -miny
162 apenas * minyjan
163. clube, nulla nulla * nawurla
164. demônio, espírito mau * ngaarri
165. woomera * ngabaliny
166. esponjoso, oco * ngak
167. chorar ** - ngalka
168. peito * ngamarna
169. linguagem, fala, fala * nganka
170. partícula interrogativa * nganyji
171. sair ** - ngarl
172 noite? * ngimbirr
173. barriga * -ngu
174. sozinho, sozinho * ngudirr
175. jogar ** - ngula
176. barba (WNN ‘antenas de bagre’) * ngul (y) ku
177. cinzas * ngurlun
178. mijo, urina * ngurndu
179. noite * ngurra
180. seja, sente-se ** - ni ~ * -nga
181. Sandhill * Niimar (r)
182. raposa voadora * nimanburru
183. verdade, sério * ningarra
184. gostoso, doce * niyarra
185. corroboree, música * nulu
186. quente, suor * nundurr
187. vivo * nunyji
188. fogo, carvão (quente) * nurru
189. pega, pega, pega ** - nya
190. furar, lança ** - ra
191. sogro (homem) (WF ?, HF) * rambarr
192. sogra (mulher) (WM, HM) * rangin
193. cobertura púbica para homem iniciado * riiji
194. carvão * rirrka
195. comer ** - rli
196. troca, troca, por sua vez, troca * rurrb
197. ânus * -uru
198. de repente, inesperadamente * waangka
199. tipo sapo * walak
200. sol * walka
201. homem * wamba
202. Tipo coolamon * wandarl
203. vento * wangal
204. jovem * wangalangu
205. aranha, teia de aranha, rede * wangkarra
206. tipo de acácia * wangkaya
207. corvo * wangkidi
208. outro * warany
209. um * waranyjarri
210. norte * wardiya
211. carne * warli
212. pano, pano * wara
213. costela * wiirri
214. emu * winini
215. piolho * wirnka
216. prove, experimente ** - wirrik
217. ** - wu
218. água * wula
219. piada, diversão * wungul
220. rastejar * yadab
221. marido (H, HB) * yaku
222. à frente, frente, primeiro * yalirr
223. em pé * yalku
224. sul (WNN ‘vento sul’) * Yalmban
225. lamber * yaly
226. língua * -yangala
227. quem, o que * yangki
228. woomera * yarnkal
229. não, não * yarri
230. pai (F, FB) * yibala
231. doença * yiika
232. cachorro * yila
233. geração desarmônica * yinar
234. tipo de acácia (usado para lanças) * yirrakulu
235. tipo de árvore (boomerang) * yirrkili
236. desça, afunde, desça * yuwurr

Proto-Western Nyulnyulan[editar | editar código-fonte]

The following reconstruction of Proto-Western Nyulnyulan is from Stokes and McGregor (2003):[3]

não. brilho Nyulnyulan proto-ocidental
237. ruim, doente, problema * alik
238. não, não * arri
239. aberto * baab
240. cinto, cinto * baali
241. cego * bamburr
242. agora, hoje, quando * banangkarr
243. virilha * bandakar (r)
244. elogio ** - (ba) ngar
245. terminar ** - bany
246. pau, árvore * bardangk
247. pele, casca (de árvore) * bardun
248. cobra marrom rei * barnkard
249. gravata ** - barrkand
250. ontem * bayirdi
251. podre * biini
252. forte, firme, destemido * biinmal
253. folha * bilibil
254. país do mato * bindan
255. azar * bindikal
256. frio * binyj
257. long * -birndi
258. mãe (M, MZ) * birray
259. contundente * buna
260. inchar ** - bungkum
261. canguru (genérico) * burruk
262. chega, surge, vem * darr
263. verdade * darrgal
264. duro (não macio) * diwa
265. limpe * duk
266. três * irrjuwarr
267. sim * iyi
268. voltar * jakurd
269. medo ** - jarik
270. vai ** - jid
271. toque ** - jiding
272. morrer ** - jimb
273. braços na cintura * jimbijimb
274. para baixo * jimbilad
275. levante-se, fique de pé * jirrjirr
276. lavar ** - juluk
277. de volta * -ka
278. vagar, vagar ** - kal
279. abordagem, venha para ** - kalak
280. simulação de incêndio * kalib
281. arranhar ** - kand
282. vômito ** - kanyb
283. tipo inhame * karangkam
284. corpo * -karda
285. pássaro * karrambal
286. afiado * karrji
287. mais tarde, logo * karrm
288. cheiro, cheiro * kiir
289. aparência, forma, forma * -kinbal
290. molhado (do objeto) * kubad
291. pai * kubul
292. espremer * kuly
293. cunha * kumb
294. garganta * kurrbal
295. pena * laaban
296. leve (não pesado) * labalab
297. ovo * lakurr
298. sente-se ** - landa
299. bom * layib
300. preto * maanka
301. longe * maara
302. esposa * malirr
303. muitos * -mana
304. sair ** - mankarda
305. acenar (mão) **-vários
306. irmã (Z) * marrir
307. goanna * mayala
308. pesquisar, procurar **-mi
309. rato nativo * mijaw
310. canta **-mil
311. cansado * milamb
312. engasgar (em algo) ** - mingka
313. morno, quente (de clima) * mula
314. cabelo da cabeça * mukarn
315. conhecimento, experiente * -mungku
316. root * -mungkul
317. querida * mungu
318. derramar, derramar, fluir ** - mur
319. cheiro ** - murrar
320. pequeno * murrulu
321. solo, sujar, ficar sujo ** - ngali
322. defender, tomar partido ** - ngaliny
323. negar, recusar ** - nga (n) ny
324. lama * ngijil
325. pescoço (exterior) * -ngkan
326. macio * ngub
327. sujo * ngunyb
328. joelho * ngurrungk
329. testa * -nkarra
330. coxa * -nmurr
331. velho * nyungurl
332. seco ** - ralk
333. aquecer-se ** - ramb
334. pesado * divagar
335. chupar * degrau
336. nuvem * wadan
337. cauda * -wala
338. deitar de costas * walirr
339. águia * warrikana
340. norte * wardi
341. chuva * wungur
342. mulher * wurany
343. unha * wurrul
344. cotovelo * yalangkun
345. sogra do homem (WM) * yalirr
346. juntos * yambun
347. bastão do inquérito * yandal
348. perto, perto * yangan
349. puxar * yarr
350. rato nativo * yubur (r) yubur (r)

Nyulnyulan proto-oriental[editar | editar código-fonte]

A seguinte reconstrução de Nyulnyulan proto-oriental é de Stokes e McGregor (2003): [3]

não. brilho Nyulnyulan proto-oriental
351. árvore, pau * baalu
352. aqui, por aqui * bakuna
353. coxa * balngan (y) -
354. cheiro ** - banyju
355. com sede * barra
356. acertado por arremesso ** - barri
357. canguru * Barrjanin
358. bagre * barulu
359. vermelho * bilyi
360. país do mato * Birra
361. desligue * birrb
362. chega, vem ** - bula
363. branco * dub
364. coração * durlbu
365. caminhar, caminhar * inyja
366. lama * jabula ~ * jakula
367. acampamento * jalbi
368. mulher * jarndu
369. quadril * jarrbal
370. testa * jirrbal
371. aquela * ka-
372. comer * kabu
373. ovo * kambiy
374. olhe, olhe para * kanyjirr
375. lua * kirridiny
376. corpo * karrikin
377. gravata ** - kula
378. vômito * kurrbuk
379. jogar * laj
380. carne, músculo * -lany
381. bom * maabu
382. cauda * makarra
383. podre, fedor * mandu
384. tipo de lança * mangul
385. muitos * manyja
386. não, não * marlu
387. mão * -marrangka
388. pesquisar, procurar ** - murungu
389. lagarto-azul * ngalyak
390. sim - 391. nariz * nguni-
392. irmã (Z) * ngunu
393. tarde * ngurrangurra
394. fumaça * ngurun
395. conhecimento, experiente * nila
396. gavião * walakurru
397. pedra * wanangarri
398. chorar * wangkurr
399. mais tarde, logo * wanyji
400. cavar * widij
401. cinto * windirri
402. grande * wirdu
403. folha * wirrkiny
404. pequeno * wuba
405. esfregar * wurr

Proto-línguas[editar | editar código-fonte]

Proto-Nyulnyulan[editar | editar código-fonte]

A seguinte reconstrução de Proto-Nyulnyulan é de Stokes e McGregor (2003):[3]

Abreviações
  • WNN: Nyulnyulan Oeste
  • ENN: Nyulnyulan Leste
gloss Bardi Nyulnyul l Yawuru Jauor Nyigina Warrwa
homem aːmba waːmb waːmba waːmba waːmba
mulher ɔranj worinj djando djando Djando
cabeça nalm nalm maru maru ŋalma
olho nem nem bani nimelgar nimelgar
nariz nimäl nimäl ? nimäl ŋunidjina ŋunidjina
boca niler niler djawa niler niler
língua neaŋal neaŋal djälän djälän Djälän
estômago nãoŋ nãoŋ ŋalu nuŋu não
osso gɛndj gɛndj gändji gändji gändji
sangue Welgar Welgar gunbulu gunbulu Gunbulu
canguru buru bardjani, burug bardjanan bardjani Bardjani
gambá läŋgur läŋgur goiɛ läŋgur guɳɖuman
emu inini ganhando ganaŋandja ganaŋandja ganaŋandja
Corvo waŋgede waŋged djawari waŋgaɳa waŋgide
mosca mogonj mogonj bɛːrambin waɳmin waɳmin
sol alg waːlg waːlga baɽa waːlga
lua gunjul gunjul Giliban Gilinman, giridin giliman, giridin
incêndio djuŋgu djuŋgu djuŋgu djuŋgu djuŋgu
fumaça gungud gungud ŋuɽun duwi duwi
agua wol, uŋgur wol, wuŋgur wula wela wela

Notas[editar | editar código-fonte]

  1. Bowern, Clair. 2004. Bardi Verb Morphology in Historical Perspective. PhD, Harvard University.
  2. Capell, Arthur. 1940. The Classification of Languages in North and North-West Australia. Oceania 10(3): 241-272, 404-433. doi:10.1002/j.1834-4461.1940.tb00292.x
  3. a b c d e f Stokes, Bronwyn and William McGregor. 2003. Classification and Subclassification of the Nyulnyulan Languages. In Nicholas Evans (ed.), The non-Pama-Nyungan languages of northern Australia: comparative studies of the continent's most linguistically complex region, 29-74. Canberra: Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University.

Bibliografia[editar | editar código-fonte]

  • Bowern, Claire. 2004. Bardi Verb Morphology in Historical Perspective PhD, Harvard University
  • Bowern, Claire. 2010. Two Missing Pieces in a Nyulnyulan Jigsaw Puzzle. LSA, Baltimore.
  • Stokes, B; McGregor, W. B. (2003). «Classification and subclassification of the Nyulnyulan languages». In: N. Evans. The Non-Pama–Nyungan Languages of Northern Australia: Comparative Studies of the Continent’s Most Linguistically Complex Region. Canberra: Pacific Linguistics. pp. 29–74