Língua mopan

Origem: Wikipédia, a enciclopédia livre.
Mopan
Falado(a) em: Belize, Guatemala
Total de falantes: 9 mil – 12 mil (2008) [1]
Família: Maia[n
 Iucateque
  Mopan–Itza
   Mopan
Escrita: Latina
Códigos de língua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---
ISO 639-3: mop

Mopan (ou Mopan Maya) é uma língua pertencente ao ramo Iucateque das línguas maias. É falado pelo povo Mopan que vive no Departamento de Petén da Guatemala e na região dos Montes Maias de Belize. Existem entre três e quatro mil falantes de Mopan na Guatemala e de seis a oito mil em Belize.[1]

As outras línguas Yucatecan são Iucateque, Lacandon, e Itzá. O mopan começou a divergir das outras línguas da Península de Iucatã há pelo menos mil anos.[1][2]

Geografia[editar | editar código-fonte]

As cidades onde o mopan é falado com destaque incluem San Luis, Poptún, Melchor de Mencos e Dolores na Guatemala,[3] bem como San Antonio no distrito de Toledo (Belize).[4]

Ordem das palavras[editar | editar código-fonte]

A ordem das palavras em Mopan é Verbo-Objeto-Sujeito (VOS),[5] embora Sujeito-Verbo-Objeto (SVO) seja também comum.[6]

Classificadores[editar | editar código-fonte]

Mopan tem dois classificadores de substantivos que são usados para indicar gênero. No entanto, o uso desses classificadores não é típico de gênero gramatical. Os dois classificadores são ix (feminino) e aj (masculino), por exemplo, aj much , que significa "sapo (masculino)". O uso desses marcadores de gênero é atípico em vários aspectos:[7]

  • Não são usados para a maioria dos substantivos.
  • O gênero é marcado apenas no substantivo e não requer concordância em nenhuma outra parte da frase.
  • A marcação de gênero às vezes pode ser omitida.

Embora os marcadores de gênero normalmente correspondam ao gênero natural do referente ao denotar pessoas, esse nem sempre é o caso para referentes não humanos. Por exemplo, "papagaio" ( ix tʼutʼ ) é tipicamente feminino, independentemente do sexo do animal. [7]

Os numerais Mopan sempre incluem um numeral classificador do numeral que é adicionado como um sufixo. Esses classificadores indicam qualidades sobre o referente. Por exemplo, objetos redondos são indicados pelo sufixo -kuul , enquanto objetos longos e finos são indicados pelo sufixo -tzʼiit . Os classificadores numéricos mais comumente usados são -p, para objetos inanimados, e -tuul , para pessoas e animais. Ao todo, existem mais de 70 classificadores numéricos usados em Mopan Maya.[8]

Fonologia[editar | editar código-fonte]

Consoantes[editar | editar código-fonte]

A seguir estão os sons consonantais usados pela língua Mopan Maya (aqui expressos em IPA):[9]

Labial Coronal Palatal Velar Glotal
Nasal m n      
Oclusiva surda
/sonora
p
ɓ
t
ɗ
k
g*
ʔ
 
Ejetiva
Africada plana
/ejetiva
ts
tsʼ

tʃʼ
Fricativa f* s ʃ h
Aproximante l j w
Vibrante ɾ

Além disso, algumas fontes listam [ŋ] ([velar nasal] como um som consonantal em Mopan Maya.[10]

Os sons [g] e [f] são usados para palavras emprestadas do espanhol e não correspondem a sons nativos de Mopan Maya.

Vogais[editar | editar código-fonte]

A seguir estão os sons de vogais da língua Mopan Maya:[9]

Anterior Central Posterior
Fechada i~ɪ iː~ɪː u uː
Medial ɛ~e ɛ~eː ɘ ɘː o oː
Aberta a ~ ɑ; a ~ ɑ

Ortografia[editar | editar código-fonte]

Desde o período colonial, Mopan Maya foi escrito com o alfabeto latino.Historicamente, uma ampla variedade de ortografias tem sido usada para representar o idioma,[10] embora recentemente, a ortografia foi padronizada pela Academia guatemalteca de línguas maias (ALMG).[9] A tabela a seguir mostra algumas das ortografias que foram usadas para representar Mopan Maya:

IPA Colonial[9] Kaufman[10] Dienhart[10] ALMG[9]
a~ɑ a a a a
ɘ a ä ʌ ä
aː~ɑː a, aa aa aa aa
ɘː ää
ɓ b b
t͡ʃ ch ch č ch
t͡ʃʼ chʼ čʼ chʼ
ɗ d
ɛ~e e e e e
ɛː~eː e, ee ee ee ee
f f
g g
i~ɪ i i i i
iː~ɪː i, ii ii ii ii
h h, j j j j
k c k c k
k
l l l l l
m m m m m
n n n n n
o o o o o
o, oo oo oo oo
p p p p p
pp, ꝑ
ɾ r r r r
s z, ç, s s s s
t t t t t
th, tħ
t͡s tz tz ¢ tz
t͡sʼ ɔ, dz tzʼ ¢ʼ tzʼ
u u, v u u u
u, uu uu uu uu
w u, v w w w
ʃ x x š x
j y y y y
ʔ 7 ʼ ʼ

Amostra de texto[editar | editar código-fonte]

1. Le'ec ti ma'ax to betabüc a yoc'olcaba, yan jun tuul. T'an u c'aba'. Le'ec a T'an abe'e, te'i que'en etel a Dioso. Le'ec a T'an abe'e, le'ec a Dioso. 2. Le'ec ilic abe'e, te'i que'en etel Dios le'ec ti ma'ax to betabüc a yoc'olcaba. 3. Le'ec a Dioso, u tz'aj ti'i ala'i ca' u bete' tulacal a c'u' a yana. Ma' yan c'u' ulaac' a wa ma' u betaja. U laj betaj. 4. Etel ala'i yan a cuxtala. Le'ec a cuxtal abe'e, walac u ye'ic a jaj ti'ijoo' a cristianojo. Tan u sasilcuntic u tucul a maca. 5. Le'ec a sasil abe'e, tan u ye'ic a jaj ti'ijoo' a cristianojo. Tan u sasilcuntic u wich a ac'ü'ü. Le'ec a ac'ü' abe'e, ma' tu paatal u tupic u wich a sasili, le'ec a jaj a chiclaji ti'i a maca.

Português

1. 1. No princípio era o Verbo, e o Verbo estava com Deus, e o Verbo era Deus. 2. 2. O mesmo foi no princípio com Deus. 3. 3. Todas as coisas foram feitas por ele; e sem ele nada do que foi feito se fez. 4. 4. Nele estava a vida; e a vida era a luz dos homens. 5. 5. E a luz resplandece nas trevas; e as trevas não a compreendia. [11]

Referências

  1. a b c Hofling, Mopan Maya–Spanish–English Dictionary, 1.
  2. Kaufman, Terrence (1976). «Archaeological and Linguistic Correlations in Mayaland and Associated Areas of Mesoamerica». World Archaeology. 8 (1): 101–118. doi:10.1080/00438243.1976.9979655 
  3. Kaufman, Proyecto de Alfabetos y Ortografías, 65.
  4. Mwakikagile, Belize and Its People, 114.
  5. Mopan Maya at Ethnologue (17th ed., 2013).
  6. Hofling, Mopan Maya-Spanish-English Dictionary, 20.
  7. a b Audring, Jenny; Corbett, Greville G.; Fedden, Sebastian, eds. (2018). Non-Canonical Gender Systems. [S.l.]: Oxford University Press. pp. 129–146. ISBN 0198795432 
  8. Hofling, Mopan Maya-Spanish-English Dictionary, 25.
  9. a b c d e Hofling, Mopan Maya-Spanish-English Dictionary, 3–5.
  10. a b c d Dienhart, The Mayan Languages, 171.
  11. [ https://www.kingjamesbibleonline.org/John-Chapter-1/#10 Bíblia ReiJames]

Bibliografia[editar | editar código-fonte]

  • Dienhart, John M. (1989). The Mayan Languages: A Comparative Vocabulary. Odense, Denmark: Odense University Press. ISBN 8774927221 
  • Hofling, Charles Andrew (2011). Mopan Maya–Spanish–English Dictionary. Salt Lake City, Utah: University of Utah Press. ISBN 1607810298 
  • Kaufman, Terrence (1976). Proyecto de Alfabetos y Ortografías para Escribir las Lenguas Mayances (em Spanish). Antigua Guatemala: Proyecto lingüístico Francisco Marroquín 
  • Mwakikagile, Godfrey (2010). Belize and Its People: Life in A Multicultural Society. [S.l.]: Continental Press. ISBN 9987932215 

Ligações externas[editar | editar código-fonte]