Língua crioula do estreito de Torres

Origem: Wikipédia, a enciclopédia livre.
Crioulo do Estreito de Torres

Yumplatok

Falado(a) em: Austrália
Total de falantes: 6.040 (2006)
Família: Crioulos de base inglesa
 Pacífico
  Crioulo do Estreito de Torres
Códigos de língua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---
ISO 639-3: tcs

A língua crioula do estreito de Torres, também chamada pidgin do estreito de Torres, Pizin, brokan/broken, broken English, Blaikman, crioulo do cabo York, crioulo Lockhart , pidgin inglês de Papua, Big Thap, Ailan Tok, Kriol ou papuano, [1] é uma língua falada em várias ilhas do Estreito de Torres (Queensland, Austrália), na Península do Cabo York e na costa sudoeste de Papua-Nova Guiné.

Tem cerca de 25 000 falantes entre trilíngues e bilíngues, sendo uma língua bem usada no comércio.

Relaciona-se de forma distante com outras línguas crioulas da Austrália, descendentes do pidgin inglês que se desenvolveu em torno de Sydney, após a colonização da Austrália.

Escrita[editar | editar código-fonte]

Como todas línguas crioulas originadas de colonização europeia, o crioulo do Estreito de Torres usa uma forma do alfabeto latino. Essa forma específica não apresenta as consoantes C, F, H, J, Q, V, X e tem as 5 vogais convencionais mais as formas Ò, Ù, os ditongos Ai, Ei, Oi, Ui e ainda œ.

Fonologia[editar | editar código-fonte]

A linguagem tem as seguintes vogais (notar que há alguma diferença dialetal):

  • alta: i, u
  • meio alta : ù
  • média : e, o
  • Baixa : a, ò

Sons de alguns dialetos:

  • Meio central : œ - Western-Central-TI-Papuan (in words from English, Kala Lagaw Ya, Agöb, Gidra, Malay and other languages)
  • Alto retraído : ì – Oriental (em palavras do Meriam Mìr)
  • A extensão da vogal para a linguagem como um todo não é contrastiva , embora em alguns subdialetos parece ser contrastante;

Consoantes:

  • labial: p, b, m, w
  • dental: th, dh, n, l
  • alveolar: t, d, r
  • alveo-palatal: s, z, y
  • velar: k, g, ng

O contraste dental -alveolar existe nos dialetos Ocidental, Central e do Cabo York, no entanto, só existe em outros dialetos na medida que influências do Inglês ou centro-ocidentaisl forçem um contraste, ou quanto há oclusiva alveolar sonora; d é perceeida com oclusiva rótica r (no Ocidental Central em wasamada qual é o problema, Em Papua Oriental wasamara). Nos dialetos Papuas, as únicas consoantes alveolares são r, t com d sendo dental (ex.: usa-se junto com th e dh), enquanto que na influência de Meriam no Broken, t é dental, mas d é alveolar.

P, b, th, dh, k , g são aspiradas oclusivas (ou seja acompanhado por um pequeno ' sopro de ar "), e também tem alofones totalmente aspirados , particularmente p (assim, [pʰ] - [ɸ], [bʱ] - [β], [t̪ʰ] - [θ], [d̪ʱ] - [ð], [kʰ] - [x], [ɡʱ] - [ɣ]) enquanto que s e z variam em pronúncia entre [s/z], [ʃ/ʒ], e [tʃ/dʒ]. Isso reflete alofonias da língua como também a racionalização do maior inventário de fonemas do malaio e do inglês. As consoantes t, d, m, n, l, w, y e ng não têm grandes variações alofônicas, enquanto que r varia de vibrante simples para vibrante múltimpla e para vibrante líquida.

Dialetos[editar | editar código-fonte]

São seis os dialetos principais: Papuas, Centro-ocidentais, TI, Malaios, Orientais e Cabo York . Suas principais características mostram que é um Pidgin da região do Pacífic, no entanto, o futuro em X [i] ir + verbo alinha os mesmo com crioulos atlânticos. As línguas relacionadas são o Pidgin das Ilhas Salomão , o Tok Pisin de Papua-Nova Guiné e o Bislama de Vanuatu.

Amostras de textos[editar | editar código-fonte]

A) Brokan i kriol langgus we òl i spikem lo dhem ailan blo Thoris Stret, lo nòthsaid gowe prom Kep Yòk, ausaid lo SauthWessaid blo Papua. I gad samwe waze 25,000 pipol i sabe tòkem waze namba-wan langgus, namba-tu langgus 'ne namba-thri langgus blo dhempla. Òl i yuzem lo plande ples waze langgus blo treiding an pò bai òl samthing. I gad siks kain Brokan: blo Papua, blo Westen-Sentrel, blo Tiai, blo Maleman, blo Esten, blo Kep Yòk. Òl dhem wòd blo em soem dhiskain pò yumpla, waze em i pizin blo Pasipik, dhasòl i gad wanwan thing, òlsem we yumpla spik pò taim we i go kam, yumpla yuzi dhis tòk : X [i] go meke samthing, dhisan i gad rilesen lo Kriol blo Atlantic, blo Zameka.

Thri langgus we i òlsem Brokan i Pijin blo Solomon Ailan, Tok Pisin blo Niu Gini, ane Bislama blo Banuatu.

B) Pai Nosso:

  • Padha blo mipla, yu we yu stap dhe antap lo eben,
  • Nem blo yu mipla mas mekem oliwan,
  • Bambai basalaya blo yu i mas kam,
  • Òl i mas meke laik blo yu iya lo apaguwa, òlsem òl i mekem we eben.
  • Gibi dhamba blo tide pò mipla,
  • Pigibi òlgedha nugud pasen blo mipla, òlsem mipla pigibi nugud pasen blo dhempla we òl i meke nugud pasen pò mipla.
  • No libi mipla go pò laik pò nugud thing,
  • Kasa dhasòl lego mipla prom nugudwan,
  • Waze basalaya i blo yu, 'ne pawa,'ne glòri,
  • Amen.

Notas[editar | editar código-fonte]

  1. Tryon, Darrell T.; Charpentier, Jean-Michel (2004). Pacific Pidgins and Creoles. Berlin: Die Deutsche Bibliothek. 16 páginas. ISBN 3-11-016998-3 

Bibliografia[editar | editar código-fonte]

  • Shnukal, Ann. Broken : an introduction to the Creole language of Torres Strait. Canberra, A.C.T. : Australian National University, Research School of Pacific Studies, Dept. of Linguistics, 1988.

Ligações externas[editar | editar código-fonte]