Et tu, Brute?

Origem: Wikipédia, a enciclopédia livre.
A morte de César, de Vincenzo Camuccini

Et tu, Brute? (pronunciado [ɛt ˈtuː ˈbruːtɛ]) é uma expressão latina que significa "e tu, Brutus?" ou "até tu, Brutus?", e que teria sido proferida pelo ditador romano Júlio César, no momento de seu assassinato, ao seu filho adotivo Marco Bruto.

Amplamente utilizada para significar a inesperada traição de um amigo, essa frase é originalmente mencionada, com formulações semelhantes, por fontes antigas. Contudo, mais recentemente ela ganhou fama pela sua ocorrência na peça Júlio César, de William Shakespeare.[1] César profere estas palavras no ato III, cena 2 da peça, quando está sendo esfaqueado até a morte e reconhece o seu amigo e protegido, Bruto, dentre os assassinos. No entanto, não existem evidências de que o César histórico tenha dito essas palavras.[2][3]

Contexto[editar | editar código-fonte]

No dia 15 de março (os Idos de Março) de 44 a.C. o César histórico foi atacado por um grupo de senadores, incluindo Marcus Junius Brutus, o Jovem, seu amigo e protegido, resultando em sua morte.

As últimas palavras do César histórico não são conhecidas com certeza. O historiador romano Suetônio, cerca de um século e meio após o incidente, reportou que as palavras finais de César foram a frase grega "καὶ σὺ, τέκνον",[4][5] que significa "você também, filho?" ou "você também, jovem?".[6] Por vezes essa frase é traduzida para o latim como "tu quoque, Brute, fili mi?" ("Tu também, Bruto, meu filho?"). Já Plutarco relata que César não disse nada, mas simplesmente cobriu o rosto com a toga ao ver Brutus dentre os conspiradores.[7]

Na peça Júlio César (1599) César diz "Até tu, Brutus? Então caia, César!".[8] Shakespeare utiliza uma frase frequentemente mencionada em seu tempo. Por exemplo, Edmond Malone afirma que essa frase aparece na peça Caesar Interfectus de Richard Eedes (1582). Também ocorre em The True Tragedie of Richard Duke of Yorke, and the death of good King Henrie the Sixt, with the Whole Contention betweene the two Houses Lancaster and Yorke (1595), que é a primeira versão impressa da peça Henrique VI, Parte 3, também de Shakespeare.[9][10]

Interpretação[editar | editar código-fonte]

Além de seu uso para significar uma inesperada traição, argumenta-se que a frase pode ser interpretada como uma maldição ou uma ameaça.[11] Uma teoria, em particular, propõe que ao proferir essa frase o César histórico na realidade proferia palavras de uma frase grega amplamente conhecida à época, e que possuía um significado proverbial. A frase completa seria "tu também, meu filho, vais ter um gosto de poder", da qual César só teria precisado dizer as primeiras palavras para indicar que Brutus teria, ele mesmo, uma morte violenta.[12]

Referências

  1. Henderson, John (1998). Fighting for Rome : poets and Caesars, history, and civil war. Cambridge, U.K.: Cambridge University Press. ISBN 0521580269. OCLC 36548846 
  2. Henle, Robert J. (1945). First Year Latin rev. ed. Chicago: Loyola Press 
  3. Shakespeare, William (1960). Johnson, S. F., ed. Julius Caesar. Londres: Penguin Books. p. 74 
  4. ...uno modo ad primum ictum gemitu sine voce edito; etsi tradiderunt quidam Marco Bruto irruenti dixisse "καὶ σύ, τέκνον". In: Suetônio. De Vita Caesarum (Vidas dos Doze Césares), Liber I, Divus Iulius, LXXXII.
  5. Suetônio. De Vita Caesarum (Vidas dos Doze Césares), Liber I, Divus Iulius, LXXXII, II.
  6. Billows, Richard A. (2009). Julius Caesar: the colossus of Rome. London: Routledge. pp. 249–250. ISBN 9780415333146. OCLC 309274025 
  7. Plutarco. «A vida de César (trad. ingl. Life of Caesar)». As vidas paralelas (trad. ingl. The Parallel Lives). [S.l.: s.n.] p. 66.9 
  8. Shakespeare, William. «Julius Caesar,». Ato 3, Cena 1, Linha 77. Shakespeare Navigators. Consultado em 13 de janeiro de 2018 
  9. Dyce, Alexander (1866). The Works of William Shakespeare. London: Chapman and Hall. p. 648 
  10. Garber, Marjorie. Shakespeare's Ghost Writers: Literature as Uncanny Causality. Routledge, 2010. ISBN 9781135154899. p. 72-73
  11. Woodman, A. J. (2006). «Tiberius and the taste of power: the year 33 in Tacitus». The Classical Quarterly. 56 (1): 175–189. ISSN 1471-6844. doi:10.1017/s0009838806000140. Consultado em 13 de janeiro de 2018 
  12. Tacitus (2016). Woodman, A. J., ed. The Annals. Books 5 and 6. Col: Cambridge Classical Texts and Commentaries. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9781107152700. OCLC 948291504