Língua marauá

Origem: Wikipédia, a enciclopédia livre.
Marawá
Falado(a) em: Amazonas (rio Solimões)
Total de falantes:
Família: Arawak
 Amazonas-Antilhas
  Marawá
Códigos de língua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---

O marawá é uma língua da família linguística arawak falada no Brasil (rio Solimões).

Vocabulário[editar | editar código-fonte]

Vocabulário marawá segundo Ramirez (2019):[1][2]

Fontes

Plantas[editar | editar código-fonte]

nome científico família português marawá de Tastevin marawá de Natterer marawá de Spix
árvore (genérico) ada- / -kina ata- / ukuaʃu-kuna
liana, cipó (genérico) tubíru
Anacardium occidentale Anacardiaceae caju allu
- Annonaceae envira, tipoia ukádju
Couma utilis Apocynaceae sorva koámuna / kaamuna
Heteropsis jenmanii Araceae cipó-titica tubíru
Xanthosoma sagittifolium Araceae taioba, tajá mari
Attalea sp. Arecaceae urucuri djawɨ
Socratea sp. Arecaceae paxiúba naráne / atá
Bactris spp. Arecaceae marajá witi (“espinho”)
Astrocaryum murumuru Arecaceae murumuru uhiti
Astrocaryum tucuma Arecaceae tucumã komede, ute 'fio de tucum'
Astrocaryum jauari Arecaceae jauari kuriwiri
Bactris gasipaes Arecaceae pupunha bibiri
Euterpe oleracea Arecaceae açaí manaká manaka
Mauritia flexuosa Arecaceae buriti etewe
Mauritia sp. Arecaceae caranaí njubána
Oenocarpus bataua Arecaceae patauá kití kiti
Oenocarpus bacaba Arecaceae bacaba tuhɨ aĩngákɨ
Bixa orellana Bixaceae urucu bisirabɨ
Ceiba pentandra Bombacaceae samaúma wimballi
Chorisia sp. Bombacaceae monguba djapá
Ananas comosus Bromeliaceae abacaxi nana
Ananas erectifolius Bromeliaceae curauá ududu
Protium spp. Burseraceae breu, resina sɨkɨru
Caryocar villosum Caryocaraceae piquiá kanáwɨ
Tachigali sp. Caesalpinioideae taxi tasi [ < ]
Hymenaea courbaril Caesalpinioideae jutaí tadimarú
- Cyperaceae puçangas (remédio) tupusanú [ < ] , tawaho
Ipomoea batatas Convolvulaceae batata-doce arunawa
Lagenaria siceraria Cucurbitaceae cabaça, cuia akísa, kizára
Dioscorea sp. Dioscoreaceae cará adákɨ adakö
Smilax sp. Smilacaceae salsaparrilha ada-dɨba
Theobroma cacao Sterculiaceae cacau jueru joeru jueru
Theobroma grandiflorum Sterculiaceae cupu zará
Hura crepitans Euphorbiaceae assacu atá
Hevea sp. Euphorbiaceae seringueira pɨh
Manihot utilissima Euphorbiaceae mandioca ken keɲ ken
- Euphorbiaceae macaxeira wadjú watʃiu
Euphorbiaceae beiju (de mandioca) djuhɨ tʃooü
Euphorbiaceae farinha (de mandioca) masúka maʃsuka
Euphorbiaceae tucupi (de mandioca) busíari
- Gramíneas capim, grama kapatu katɨlau
- Gramíneas bambu ibári
Gynerium sp. Gramíneas flecha ukái, makúna ukai
Zea mays Gramíneas milho nati, n-enete 'meu milho' nooti
Poraqueiba paraensis Icacinaceae umari amú
- Lauraceae louro bituti
Persea americana Lauraceae abacate bíria
Bertholletia excelsa Lecythidaceae castanha-do-Pará manázi
Strychnos spp. Loganiaceae curare ukaithena ukaitena
Gossypium barbadense Malvaceae algodão kawári
Carapa guianensis Meliaceae andiroba wajhúli / wehuri
Inga spp. Mimosoideae ingá durú
Anadenanthera sp. Mimosoideae paricá, angico kotuba
Psidium guajava Myrtaceae goiaba wajáwa
Eugenia sp. Myrtaceae araçá kamadutelɨ / kamadulebɨ
Pseudolmedia sp. Moraceae & Cecropiaceae pama arákdja
Cecropia spp. Moraceae & Cecropiaceae ambaúba wanabana
Pourouma sp. Moraceae & Cecropiaceae purumã, mapati umiukuru
Musa sp. Musaceae banana panári, nu-panára 'minha banana' banali
Lonchocarpus spp. Papilionoideae timbó batabí, kuméte makhona
Genipa americana Rubiaceae jenipapo laná
Pouteria spp. Sapotaceae abiu kamára
Capsicum spp. Solanaceae pimenta ati
Nicotiana tabacum Solanaceae tabaco djuti / ziuri tʃoli
- cogumelo leru

Animais[editar | editar código-fonte]

Mamíferos[editar | editar código-fonte]

nome científico português marawá de Tastevin marawá de Natterer marawá de Spix
Didelphis marsupialis mucura iktíri
Myrmecophaga tridactyla tamanduá-bandeira behédjuri behetʃuri
Tamandua tetradactyla tamanduá-colete djuráma
Bradypus sp. preguiças kurúju umawa
Dasypus novemcinctus tatu tʃeiki jeʃi
Priodontes giganteus tatu-canastra hiana
Hydrochaeris hydrochaeris capivara ketu / keʃu
Cuniculus paca virgata paca kawárama
Dasyprocta sp. cutia kadjúabi
Myoprocta sp. cutiuaia aduri
Sciurus sp. esquilo merí
- rato tibúri
Tapirus terrestris anta kama kamãn kama
Tayassu pecari queixada abia abia abiá
Tayassu tajacu caititu arua alua aruá
- veado kawiarɨm kawiali kaujare
Nasua nasua quati kibiti kiberi
Pteronura brasiliensis ariranha kaduhána / kadukúna
- gato pisana
Felis concolor onça-vermelha iteti aluana uriuri
Panthera onca onça-pintada iteti ichtoeri itueri
Panthera onca onça-preta koliana kuriana
Canis familiaris cão itúeri ichtoeri nu-nira
Cebus spp. macaco-prego kuinzuti poeté, arari, wirika
Alouatta ursina guariba itúti itholi itúri
Aotus trivirgatus macaco-da-noite mehwe mehua
Ateles paniscus coatá wámana wamana wamana
Cacajao melanocephalus uacari wakara wakala oakará
Chiropotes sp. macaco-cuxiú hõntʃõn
Callicebus torquatus zogue-zogue dumázawa juá
Lagothrix lagotricha macaco-barrigudo kabaru kaparu kaparu
Pithecia pithecia macaco-cabeludo wawiwáti
- saui itumihan itumian
- morcego (genérico) kadjádu
Trichechus inunguis peixe-boi abia͂(n) habian
- boto hamána amana wajuari + amano

Aves[editar | editar código-fonte]

nome científico ordem / família português marawá de Tastevin marawá de Natterer marawá de Spix
ave (genérico) iribizi kiribitʃi kimpú
- Alcedinidae martim-pescador dukoïdaki, dakɨdak
- Anatidae patos spp. uruma uluma uruma, wanana
Anhima sp. Anatidae anhuma semúri semuri
Anhinga anhinga Anhingidae carará wanari wanari
Monasa sp. Bucconidae bico-de-brasa imaãkuru
Caprimulgus sp. Caprimulgiformes bacurau kwakwáru
Nyctibius sp. Caprimulgiformes urutau udjaúlu kodiau + olau
Laridae Charadriiformes gaivota tehe
Rynchops niger Charadriiformes corta-água hew-hew-huri
Ardea cocoi Ciconiformes & garças maguari ukarukari kikaraukari
- Ciconiformes & garças garça adálɨ atari
Tigrisoma lineatum Ciconiformes & garças socó-boi ka͂huba
Jabiru mycteria Ciconiformes & garças tuiuiu, jaburu hiriwi
- Columbiformes pombo-do-mato hiabulï
Crax globulosa Cracidae e outros Galliformes mutum-piuri piuri piɲoli piuri
- Cracidae e outros Galliformes mutum ikilibari / ikizubari ithidudali iresepari
Ortalis ruficauda Cracidae e outros Galliformes aracua karakatʃi
Penelope jacquacu Cracidae e outros Galliformes jacu wa͂uru unaura
Pipile pipile Cracidae e outros Galliformes cujubim maríawɨ mauriauu
- Cracidae e outros Galliformes galinha matáwari matawali matawari
Crotophaga sp. Cuculidae anu kurubá
- Strigidae coruja kumutúkuru
Cathartes spp. Falconiformes (urubus & gaviões) urubu uríri oliri
- Falconiformes (urubus & gaviões) gavião emeruanna
- Falconiformes (urubus & gaviões) caracaraí siná
- Falconiformes (urubus & gaviões) gavião-panema enáti
Harpia harpyja Falconiformes (urubus & gaviões) gavião-real kukúi kokoia kukúja
Psarocolius sp. Icteridae japu buri
Cacicus cela Icteridae japiim eremése
- Opisthocomidae aturia, cigano (h)anári
- Picidae pica-pau kerewése
Ara sp. Psittacidae arara-vermelha ullá olla
Ara ararauna Psittacidae arara-canindé parawati parawali parawari
Aratinga sp. Psittacidae maracanã djanãdába
- Psittacidae periquito ziri siriri
- Psittacidae papagaios spp. ura͂w / una͂w hu͂nlãu uhtá, apuru
Aramides cajanea Rallidae saracura kuséri kisoeré
Psophia crepitans Rallidae jacamim waijurebe / wadjarebe waitʃalebe
Aramus guarauna Rallidae carao karatáu ?
Pteroglossus spp. Ramphastidae araçari lala / tata rahara + dianbi
Ramphastos sp. Ramphastidae tucano abírarɨ abirali
- Tinamidae inambus spp. weru, djaruha͂-beru mami
Pitangus sulphuratus Tyrannidae & Thraupidae bentevi pitãwa (Língua Geral)
Thraupis sp. Tyrannidae & Thraupidae pipira houpi
Trogon spp. Trogonidae surucuá lololi
- Trochilidae beija-flor bómedi
Turdus albicollis Turdidae sabiá uká

Répteis e anfíbios[editar | editar código-fonte]

nome científico português marawá de Tastevin marawá de Natterer marawá de Spix
- lagarto, calango kuidju guana
Uranoscodon superciliosus tamaquaré munúru / mukúru
Tupinambis teguixin teju djunú janu
- cobra (genérico) djubí jubi
Eunectes murinus sucuriju djubi-tabi jubi-tabi
Lachesis mutus surucucu uibana
- jacaré, caimão diúluna tʃoholona ʃuorona
Geochelone sp. jabuti wahuzari hoawaʃali awasari
Podocnemis expansa tartaruga kaníawa kaniawa käniohá, ubá
Podocnemis sextuberculata iaçá djewe
Podocnemis unifilis tracajá kamátiu / kamariu͂ kamairaliõ
Chelus fimbriatus matá-matá ɲari / jati ikuri
- sapo, mawá, durári, hɨneru utä

Peixes[editar | editar código-fonte]

nome científico português marawá de Tastevin marawá de Natterer marawá de Spix
peixe (genérico) eme heme emé
Phractocephalus hemioliopterus pirarara uramana
Pseudoplatystoma fasciatum surubim kollesi koleʃi kolesi
Loricariidae bodó, acari udúru keheri
Cichla ocellaris tucunaré lapátizi
Arapaima gigas pirarucu wedi
Brycon sp. matrinxã manuilli / mamulli
Semaprochilodus sp. jaraqui jarakɨ
Triportheus sp. sardinha, arauiri jawaku
Hoplias sp. traíra karábahɨ
Serrasalmus spp. piranha umá sebieama
Colossoma macropomum tambaqui kátɨ / kalɨ alawa
Electrophorus electricus poraquê (mika)bóni
Gymnotiformes sarapó mudjáhu
Potamotrygon sp. arraia ijan / iɲã ijan

Insetos[editar | editar código-fonte]

nome científico português marawá de Tastevin marawá de Natterer marawá de Spix
Atta spp. saúva etu / eru
Paraponera clavata tocandira miniti
- formiga sp. amidíhu
Camponotus sp. taracuá pukɨ
- vespa (genérico) haɨ
- abelha ariana-ju, wallá arapuã
- mel atiána
- cupim, térmita aráwadju
- borboleta (morfo) walápana
- mosca menéru
Culicidae pernilongo aníhu aniu
Simulium sp. pium teʃero
maruim tɨsáru
Ceratopogonidae
Tabanidae mutuca ketebe eremé
Acrididae gafanhoto wasá
Tunga penetrans pulga mekeɲ
- piolho njohɨ
Scarabaeidae besouro uti

Outros invertebrados[editar | editar código-fonte]

nome científico português marawá de Tastevin marawá de Natterer marawá de Spix
Ixodidae carrapato peperu pebêra
Trombiculidae mucuim amutú
- aranha, centípeda (?) akúru
- caranguejo subúra
Ampullariidae spp. uruá (caramujo) kɨwa
- concha dallú tahlu

Objetos culturais[editar | editar código-fonte]

português marawá de Tastevin marawá de Natterer marawá de Spix waraiku de Spix
abano awalli
agulha hawíne (Língua Geral)
anzol kurá
arco pihú bihio
buzina ii
canoa idiali hitʃale iʃali
cesto bakára; panacu, dotidotihi 'aturá' bakala (< Língua Geral), dihiri 'aturá'
corda, fio -ki, tupasáma (Língua Geral)
demônio mapú machpoe [wirina mâpa, iñeri mapuja] mapu jukulea
deus ebéɲari ebeɲari
espírito (alma) (k)ubáma unamo
faca iwá igwa
forno nu-budára
ilha walla / malla
jirau naráne
machado ipí ipi + tʃona
miçanga (colar) njutúka
pajé mariaúnu malibali / wa(-)uirin marionu marepüeu
peneira urupema (Língua Geral)
pente kewau (Língua Geral)
pilão tutua, n-aná-ne
pote wakiú, uriru wakiu, holilu (Língua Geral?) 'camutim'
prato tadjá nabijako
ralo kwadjú
rede de dormir amúta, nu-kíra hamoeta
remo manikje, nanikje
roupa kujutu
sal jukɨra (Língua Geral)
terçado alɨiri
tipiti subúka
tripé kurudu
vassoura eteri
zarabatana tamána tamana / pitʃiu 'seta'

Referências

  1. Ramirez, Henri (2019). Enciclopédia das línguas arawak: acrescida de seis novas línguas e dois bancos de dados. (no prelo)
  2. Ramirez, Henri (2020). Enciclopédia das línguas arawak: acrescida de seis novas línguas e dois bancos de dados. 4 1 ed. Curitiba: Editora CRV. 254 páginas. ISBN 978-65-251-0231-3. doi:10.24824/978652510231.3 
  3. Tastevin, Constant (1920). Dialecte Marawa (Caapiranga) (manuscrito nos arquivos do professor Paul Rivet, Paris).
  4. Constant Tastevin (1880-1962). BnF data.
  5. Natterer, Johann (s.d.). Wortlisten von Indianersprachen in Brasilien (1817-1835).
  6. von Spix, Johann Baptist; Martius, Karl Friedrich Phillip von (1981). Viagem pelo Brasil, 1817-1820 (volume 3). São Paulo: Editora Itatiaia.

Bibliografia[editar | editar código-fonte]

  • Rivet, Paul; Reinburg, Pierre (1921). Les indiens Marawan. Journal de la Société des Américanistes 13: 103-118. Paris.
  • Tastevin, Constant (1920). Dialecte Marawa (Caapiranga) (manuscrito nos arquivos do professor Paul Rivet, Paris).

Ver também[editar | editar código-fonte]