Línguas indígenas do Brasil: diferenças entre revisões
Linha 366: | Linha 366: | ||
| style="background:white;" | Mato Grosso |
| style="background:white;" | Mato Grosso |
||
|- |
|- |
||
| rowspan=3 style="background:#e9e9e9;" | '''[[línguas |
| rowspan=3 style="background:#e9e9e9;" | '''[[línguas macus]]'''<br />. |
||
| rowspan=3 colspan=2 style="background:#EFEFEF;" width=13% | '''Nadahup''' |
| rowspan=3 colspan=2 style="background:#EFEFEF;" width=13% | '''Nadahup''' |
||
| style="background:white;" | Nadëb |
| style="background:white;" | Nadëb |
Revisão das 22h13min de 24 de julho de 2014
As línguas indígenas do Brasil são os idiomas falados pelos povos ameríndios brasileiros. Assim como as demais línguas do mundo, por apresentarem semelhanças nas suas origens tornam-se parte de grupos linguísticos que são as famílias língüísticas, e estas por sua vez fazem parte de grupos ainda maiores falam muitas línguas, classificadas como troncos lingüísticos. Os troncos com maior número de línguas são o macro-tupi e o macro-jê. Existem também povos que falam o português; no entanto, estes casos são considerados como perdas linguísticas ou identidades emergentes.
Há famílias, entretanto, que não puderam ser identificadas como relacionadas a nenhum destes troncos. Além disso, outras línguas não puderam ser classificadas dentro de nenhuma família, permanecendo na categoria de não-classificadas ou línguas isoladas. Ainda, existem as línguas que se subdividem em diferentes dialetos, como, por exemplo, os falados pelos cricatis, ramcocamecrás (canela), apaniecrás (canela), apinaiés, craós, gaviões-do-pará e pucobiês, que são todos dialetos diferentes da língua timbira.
A originalidade das línguas indígenas brasileiras tem uma importante relação com os marcos históricos do povo, afinal, antes de mais nada, a língua representa as transformações ocorridas em uma tribo, desde seu nascimento, invasões, mudanças e o resultado final!
Há também no Brasil estações de rádio em línguas indígenas.[1][2][3][4][5]
Um exemplo se encontra na língua Tupi, que por terem vários povos que a falam é possível perceber o quão importante ela já foi e é, definindo, assim o caráter cultural do povo.
Línguas nativas de tribos indígenas brasileiras estão entre as mais ameaçadas de extinção, segundo uma classificação feita pela National Geographic Society e o Instituto Living Tongues. Elas estão sendo substituídas pelo espanhol, o português e idiomas indígenas mais fortes na fronteira do Brasil com a Bolívia e o Paraguai, os Andes e a região do chaco, revelaram os pesquisadores.[6] Menos de 20 pessoas falam ofayé, e menos de 50 conseguem se expressar em guató, ambas faladas no Mato Grosso do Sul, próximo ao Paraguai e à Bolívia, para citar um exemplo. A área é considerada de "alto risco" para línguas em risco de extinção, alertaram os pesquisadores. Em outra área de risco ainda maior – grau "severo" – apenas 80 pessoas conhecem o wayoró, língua indígena falada nas proximidades do rio Guaporé, em Rondônia.
Os cientistas descreveram esta parte do globo como "uma das mais críticas" para as línguas nativas: extremamente diversa, pouco documentada e oferecendo ameaças imediatas aos idiomas indígenas.
Entre estas ameaças, estão as línguas regionais mais fortes, como o português na Amazônia brasileira, o espanhol falado na Bolívia, e o quéchua e o aymara, difundidos no norte e no sul dos Andes bolivianos, respectivamente.
Municípios brasileiros que possuem língua co-oficial indígena
Amazonas
- São Gabriel da Cachoeira (nheengatu, o tukano e baniwa)[7][8]
Mato Grosso do Sul
Tocantins
Classificação das línguas indígenas
Do ponto de vista linguístico, as línguas indígenas do Brasil pertencem a muitas famílias de línguas diferentes. Muitas das línguas pouco conhecidas são atestados e ranking de filiação étnica de alguns grupos humanos extintos é questionável.
Classificação das línguas indígenas no Brasil | |||||
Familia | Grupo | Língua | Territorio | ||
línguas arauanas |
Dení-Kulina | Kulina | Acre | ||
Dení | Amazonas | ||||
Paumarí | Paumarí | Amazonas | |||
Madí | Jaráuara | Amazonas | |||
Jamamadí | Amazonas | ||||
Banauá | Amazonas | ||||
Sorouahá | Sorouahá | Amazonas | |||
Arauá | Arauá | Amazonas | |||
línguas aruaques |
Septentrional | 'Alto Amazonas | Kurripako | Amazonas | |
Tariana | Rio Uaupés | ||||
Baré | Amazonas | ||||
Baniua (de Guaiana) | Roraima | ||||
Iabaana (†) | Rio Marauiá | ||||
Kaixana (†) | Amazonas | ||||
Manao (†) | Amazonas | ||||
Bahwana (Chiriana) (†) | Amazonas | ||||
Mariaté (†) | Amazonas | ||||
Mariaté (†) | Rio Iça (Amazonas) | ||||
Pasé (†) | Rio Iça (Amazonas) | ||||
Uainumá (†) | Rio Iça (Amazonas) | ||||
Uaraikú (†) | Rio Juraí (Amazonas) | ||||
Uirina (†) | Rio Branco (Amazonas) | ||||
Jumana (†) | Rio Puré (Amazonas) | ||||
Wapixano | Wapixana | Roraima | |||
Mapidiano | Roraima | ||||
Palikur | Palikur | Amapá | |||
Maraua (†) | Amapá | ||||
Aroã (Aruano) (†) | Pará | ||||
Central | Salumã | Enawenê nawê | Mato Grosso | ||
Parecí-Waurá | Parecí (Haltiti) | Mato Grosso | |||
Uaurá | Mato Grosso | ||||
Mehinaku | Mato Grosso | ||||
Yaualapiti | Mato Grosso | ||||
Kustenaú (†) | Mato Grosso | ||||
Meridional | Piro-Apuriná | Piro | Acre | ||
Chontaquiro | Acre | ||||
Apuriná | Acre | ||||
línguas caribes |
Septentrional | Macushí-Kapón | Pemón | Roraima | |
Machushí | Roraima | ||||
Acauaio-Kapong | Roraima | ||||
Waimiri | Atruahí | ||||
Waiwai-Sikiana | Salumá | ||||
Sikiana | |||||
Waiwai | |||||
Uayana-Trió | Apalaí | Pará | |||
Tiriyó | |||||
Brasil N. | Arára | ||||
Ikpeng | |||||
Meridional | Guaiana S. | Hixkaryana | |||
Caxuîna | |||||
Xingú | Bakairí | Mato Grosso | |||
Kuikoro-Calapalo | |||||
Matipuhy | |||||
línguas catuquinas |
Katawixí | Catawixí | |||
Kanamarí | Canamarí | ||||
catuquina | |||||
línguas chapacura-wanham |
Uaporé | Kabixí (Cabishí) | |||
Madeira | Oro Uin | Rondônia | |||
Wari | Rondônia | ||||
Urupá | Rondônia | ||||
Torá, Toraz | Amazonas | ||||
línguas macro-jê |
Jê | Akroá (†) | |||
Apinajé | |||||
Jaiko (†) | |||||
Mẽbêngôkre (Kaiapó) | |||||
Panará | |||||
Sujá | |||||
Timbíra | |||||
Xavante | |||||
Xakriabá | |||||
Xerente | |||||
Kamakã | Kamakã (†) | Bahia | |||
Mongojó (†) | Bahia | ||||
Menién (†) | Bahia | ||||
Kotoxó (†) | Bahia | ||||
Masakará (†) | Bahia | ||||
Maxakalí | Maxakalí | Minas Gerais | |||
Capoxó (†) | Minas Gerais | ||||
Monoxó (†) | Minas Gerais | ||||
Maconí (†) | Minas Gerais | ||||
Malalí (†) | Bahia | ||||
Pataxó-Hãhãhãe (†) | Bahia | ||||
Purí | Purí (†) | Espírito Santo, Rio de Janeiro, São Paulo, Minas Gerais | |||
Coroado (†) | Espírito Santo | ||||
Coropó (†) | Espírito Santo | ||||
Karirí | Quipeá, Karirí (†) | ||||
Camurú (†) | |||||
Dzubukuá (†) | |||||
Sabujá (†) | |||||
Borôro | Borôro oriental | Mato Grosso do Sur | |||
Borôro occidental (†) | Mato Grosso | ||||
Umotína (†) | Mato Grosso | ||||
Jabutí | Arikapú | Rondônia | |||
Jabutí (Djeoromitxi) | Rondônia | ||||
Guató | Guató | Mato Grosso | |||
Rikbaktsá | Rikbaktsá | Mato Grosso | |||
línguas macus . |
Nadahup | Nadëb | Amazonas | ||
Dâw | Amazonas | ||||
Juhup | Amazonas | ||||
línguas mataco-guaicurú . |
Guaikurú | Caduveo (Kaduweu) | Mato Grosso do Sul | ||
línguas mura-pirahã . |
Mura-Bohurá (†) | Amazonas | |||
Pirahã | Amazonas | ||||
Jahahí (†) | Amazonas | ||||
línguas nambicuaras . |
Septentrional | Lakondê | |||
Latundê | |||||
Mamaindê | |||||
Nagarotê | |||||
Tawandê | |||||
Meridional | N. de Campo | ||||
Manduka | |||||
Galera | |||||
N. do Uaporé | |||||
Sabanê | Sabanê | ||||
línguas pano-tacanas Una de las familias con más línguas diferentes en Perú. |
Pano | Yaminawa | Caxinawa | Acre | |
Moronawa | Acre | ||||
Yaminawa | Acre | ||||
Yawanawa | Acre | ||||
Chacobo | Camannawa | Acre | |||
Capanawa | Canamari (†) | Rondônia | |||
Marubo | Amazonas | ||||
Remo (†) | Amazonas | ||||
Otras | Culino (†) | Acre | |||
Caripuná (†) | Acre | ||||
Caxawiri | Acre | ||||
Matsés, Mayoruna | Amazonas | ||||
Nokamán (†) | Acre | ||||
Nocamán (†) | Acre | ||||
Poyanawa (†) | Acre | ||||
Tutxinawa (†) | Acre | ||||
línguas tucanas Esta familia está formada por gran número de línguas localizadas en el sur de Colombia y en parte Brasil. |
Central | Cubeo | Amazonas | ||
Oriental | Piratapuya | Amazonas | |||
Tucano | Amazonas | ||||
Tuiuca | Amazonas | ||||
Uanano | Amazonas | ||||
línguas tupí |
Ariquem | Ariquem | Rondônia | ||
Caritiâna | Rondônia | ||||
Auetí | Auetí (auetö) | Mato Grosso | |||
Maué | Maué-Sateré | Pará, Amazonas | |||
Mondé | Aruá, Aruáshi | Rondônia | |||
Cinta larga | Mato Grosso | ||||
Gavião do Jiparaná | Rondônia | ||||
Canoé (†) | Rondônia | ||||
Mondé | Rondônia | ||||
Suruí | Mato Grosso, Rondônia | ||||
Mundurukú | Curuáya | Pará | |||
Mundurucú | Amazonas, Pará | ||||
Puruborá | Puruborá | Rondônia | |||
Ramarrama | Arara, Karo | Rondônia | |||
Ramarrama (†) | Rondônia | ||||
Ntogapíd (†) | Rondônia | ||||
Urumí (†) | Rondônia | ||||
Urukú (†) | Rondônia | ||||
Tuparí | Kepkiriwát (†) | Rondônia | |||
Makuráp | Rondônia | ||||
Sakirabiá | Rondônia | ||||
Tuparí | Rondônia | ||||
Wayoró | Rondônia | ||||
Juruna (Juruná) | Juruná | Mato Grosso | |||
Maritsauá (†) | Parque Xingú, Mato Grosso | ||||
Xipaia | Parque Xingú, Mato Grosso | ||||
tupi-guarani | subgrupo I | língua guarani | |||
Kaiuá | |||||
Mbyá | |||||
Nhadéva (Chiripá) | |||||
Xetá (†) | Paraná | ||||
subgrupo III | Cocama-cocamilla | Amazonas | |||
Omagua | Amazonas | ||||
Potiguára (†) | Paraíba | ||||
Tupinikim (†) | Espírito Santo, Bahia | ||||
Tupinambá (†) | Costa atlantica | ||||
Tupi (†) | São Paulo | ||||
Nheengatu | Amazonas | ||||
subgrupo IV | Assurini | Pará | |||
Avá-canoeiro | Goias | ||||
Guajajára | Maranhão | ||||
Suruí do Pará | Pará | ||||
Parakanã | Pará | ||||
Tapirapé | Mato Grosso | ||||
Tembé | Maranhão | ||||
subgrupo V | Assurini xingú | Pará | |||
Araueté | Amazonas | ||||
Caiabi | Mato Grosso, Pará | ||||
subgrupo VI | Amundava | Rondônia | |||
Apiacá | Mato Grosso | ||||
Júma (†) | Amazonas | ||||
Karipúna (†) | Amapá | ||||
Karipuná (†) | Rondônia, Acre | ||||
Paranawát (†) | Rondônia | ||||
Tenharim | Amazonas, Rondônia | ||||
Tukumanféd (†) | Rondônia | ||||
Uru-ew-wau-wau | Rondônia | ||||
Wiraféd (†) | Rondônia | ||||
Morerebi | Amazonas | ||||
subgrupo VII | Camaiurá | Mato Grosso | |||
subgrupo VIII | Anambé (†) | Pará | |||
Amanaié (†) | Pará | ||||
Emerillon | |||||
Guajá | Maranhão, Pará | ||||
Oiampi | |||||
Zoé | Pará | ||||
Turiwára (†) | Pará | ||||
Urubú-caapor | Maranhão | ||||
Outras | Aurá (†) | Maranhão | |||
Línguas ianomâmis |
Yanam | Ianam-Ninam | Roraima | ||
Tsanumá | Sanumá | Roraima | |||
Yanomam | Yanomami | Roraima | |||
Yanomamö | Roraima | ||||
línguas isoladas | |||||
Aikanã | Rondônia | ||||
Irantxe (Mynky) | Alto Jurena, Mato Grosso | ||||
Kanoê (Kapixanã) | Rondônia | ||||
Kwazá (Koiá) | Rondônia | ||||
Sapé | Rondônia | ||||
Tikuna | Amazonas | ||||
Trumaí | Alto Xingú | ||||
Tuxá (tushá) (†) | Bahia, Pernambuco | ||||
línguas no clasificadas | |||||
Arára (†) | Rondônia | ||||
Atikum (Uamué) (†) | Pernambuco, Bahia | ||||
Baenã (†) | Bahia | ||||
Gamella (Curinsi) (†) | Maranhão | ||||
Kambiwá (cambioá) (†) | Pernambuco | ||||
Karahawyana | Amazonas | ||||
Katembrí (Mirandela) (†) | Bahia | ||||
Korubo (†) | Amazonas | ||||
Kukurá (Kokura) (†) | Mato Grosso | ||||
Maku (†) | Roraima | ||||
Matanawí (†) | |||||
Natú (†) | Bahia, Pernambuco | ||||
Oti (Chavante) (†) | São Paulo | ||||
Pankararú (†) | Pernambuco, Alagoas | ||||
Tarairiú (†) | Pernambuco, Paraíba, Rio Grande del Norte | ||||
Taruma (†) | Pará | ||||
Tingui-boto (Carapató) (†) | Alagoas | ||||
Tremembé (†) | (Itarema) Ceará | ||||
Truká (†) | Bahia, Pernambuco | ||||
Xukurú (Xocó) (†) | Pernambuco | ||||
Yurí (Carabayo) | Rio Caquetá |
Referências
- ↑ Amazônia Brasil Rádio Web
- ↑ Web Rádio Brasil Indígena
- ↑ Web Rádio Brasil Indígena, Informações gerais]
- ↑ Programas de rádio indígena na internet
- ↑ Programa de Índio
- ↑ En peligro lenguas nativas de América, Noticieros Televisa, acessado em 5 de outubro de 2011
- ↑ Lei municipal oficializa línguas indígenas em São Gabriel da Cachoeira, acessado em 24 de agosto de 2011
- ↑ Na Babel brasileira, português é 2ª língua - FLÁVIA MARTIN e VITOR MORENO, enviados especiais a Sâo Gabriel da Cachoeira (AM), acessado em 24 de agosto de 2011
- ↑ Município do MS adota o guarani como língua oficial, acessado em 24 de agosto de 2011
- ↑ Paranhos poderá ter a co-oficialização de uma língua Indígena, acessado em 24 de agosto de 2011
- ↑ Tocantínia passa a ter Akwê Xerente como língua co-oficial e recebe Centro de Educação Indígena, acessado em 24 de agosto de 2012
- ↑ Tocantínia passa a ter Akwê Xerente como língua co-oficial
Ver também
- Lista de línguas indígenas do Brasil
- Povos indígenas do Brasil
- Lista de povos indígenas do Brasil
- Línguas do Brasil
Ligações externas
- «Instituto Socioambiental. Povos Indígenas no Brasil - Línguas»
- «Catálogo de línguas indígenas sul-americanas»
- «Laboratório de Línguas Indígenas». da Universidade de Brasília
- «Etnolingüística.Org: informações sobre línguas indígenas sul-americanas»
- «Instituto Sócio-ambiental»
- «Reportagem do jornal da Universidade de Campinas»
- «Sil Línguas indígenas»
- «Languages of Brazil». Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International.Gordon, Raymond G., Jr. (ed.), 2005. Online version.
- «Região no interior do Amazonas guarda 19 línguas indígenas»
- Estudos linguísticos de línguas indígenas brasileiras - Edição especial da ReVEL, organizada por Wilson de Lima Silva